سیزدهم شهریور بزرگداشت ابوریحان بیرونی سرآمد علم نجوم است، منجمی توانمند که با آثار خود در زمینه نجوم سرآغاز بسیاری از تغییر و تحولات شد و دانشمندان بسیاری با الهام از او مطالعات زیادی در این حوزه انجام دادند و به ابداعات جدیدی دست یافتند.
به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، علم نجوم در ایران تاریخچه‌ای کهن دارد و
این را می‌توان به راحتی از سازه‌های «دوراونتاشِ چغازنبیل و تخت جمشید»
درک کرد و نشانگر آن است که علاقه ایرانیان به نجوم به دوران پیش از اسلام
بازمی‌گردد. نخستین نشانه‌های پیشرفت نجوم و ستاره شناسی را می‌توان اندازه
گیری زمان، راه اندازی تقویم‌ها و ساعت‌های دقیق به وسیله دانشمندان ایران
باستان دانست.
موفقیت‌های ایران در علم نجوم با تغییرات فرهنگی هم
ادامه داشت و پس از ورود اسلام نیز دانشمندانی مشهور همچون ابوریحان
بیرونی در حوزه علم نجوم به شهرت دست یافتند.
ابوریحان محمد بیرونی
مطالعه و کسب علم آموزی را نزد ریاضیدان و ستاره شناس مشهوری به نام ابونصر
منصور، فراگرفت و از همان زمان به فعالیت های علمی پرداخت. کتاب «آثار
الباقیه» از جمله نوشته های ارزشمند این اندیشمند به شمار می رود. با تصرف
خوارزم به وسیله محمود غزنوی در پایان سده چهارم خورشیدی، ابوریحانی بیرونی
نیز به خوارزم رفت و در دستگاه حکومتی مشغول به فعالیت شد.
وی
همچنین کتاب «قانون مسعودی» را به نام مسعود غزنوی نگاشت. این ستاره شناس
چیره دست کتابنامه ای از آثار زکریای رازی تهیه و فهرستی از آثار خود را به
آن پیوست کرد که از آن جمله می توان به «تحقیق ماللهند، التفهیم لاوایل
صناعت التنجیم و آثار الباقیه عن القرون الخالیه» اشاره داشت. او توانست با
انجام دادن فعالیت های علمی شیوه های اندازه گیری زمین و فاصله های روی آن
را به وسیله مثلث بندی معرفی کند.
آنچه از کتاب‌ها و نوشته‌‌های
ابوریحان بیرونی و نقل تاریخ‌‌نویسان برمی‌‌آید، گویای این موضوع است که
این اندیشمند از سرآمدان روزگار خود و از شخصیت‌های چندبُعدی در علم بوده
است. ابوریحان بیرونی مباحث متعددی را مطرح و نظریات جدیدی را ابداع کرد که
فردی پیش از او آنها را بیان نکرده بود.
دانشمندان بسیاری درباره
ابوریحانی بیرونی سخن گفته اند که از آن جمله می توان به «بارون کارادوو»
مورخ و محقق فرانسوی اشاره کرد. او در کتاب متفکران اسلام چنین نوشته است:
«اینک می‌رسیم به شخصیتی فکری که از حیث مرتبه کاملاً در درجه اول است و در
آثار علمی قرون وسطی مقامی خاص دارد و او بیرونی است... گویی شخصیت ممتاز
او از عصر وی جدا و به زمان ما نزدیک شده است. ماهیت و پختگی فکر او مانند
متفکران کنونی است.»
ابوریحان بیرونی همچنین در علوم متعدد از جمله
نجوم، جغرافیا، پیدایش عالم، شیمی، کانی‌شناسی و علوم پزشکی و دارویی
نظریه‌‌های جدیدی را پایه‌گذاری کرد. اودر غزنه روزگار گذراند و در پایان
عمر، نابینا و ناشنوا شد. سرانجام این اندیشمند پس از سال ها تلاش و کوشش
در راه علم و دانش درگذشت.
تلاش ها و دستاوردهای ریاضیدان و ستاره
شناس مشهور ابوریحان محمد بیرونی سبب شد تا به پاس زحمت های او 13 شهریور
را روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی نام گذاری کنند، در واقع باید ایرانیان را
بنیانگذار ستاره شناسی اسلامی دانست.
آشنایی ایرانیان با
اخترشناسی نوین نیز در سال‌های آغازین سده 13 صورت گرفت. انتشار مجله فضا
در دهه 40 و 50 نیز به معرفی علم نجوم نوین به ایرانیان کمک فراوانی کرده
است. افتتاح مرکز رصدخانه زعفرانیه و تلاش‌های مجله دانشمند در تمامی
سال‌های انتشار برای معرفی علم ستاره شناسی و نجوم به کودکان ایرانی نسلی
از جوانان علاقه مند به این علم را تربیت کرده است که در واقع بسیاری از
آنان دانشمندان فعلی نجوم ایران را تشکیل می‌دهند.
پژوهشگر گروه
اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی در گفت وگو با
پروفسور احمد دالکی پدر نجوم آماتوری ایران، بنیانگذار مرکز علوم و ستاره
شناسی تهران، وضعیت علم نجوم در کشور را بررسی کرد.
** رصدخانه مراغه بزرگترین مرکز نجوم جهان
پیشینه
علم نجوم در ایران بسیار قدمت دارد و دانشمندان با ساختن بزرگترین رصدخانه
در مراغه جایگاه کشور را ارتقا بخشیدند به طوری که این رصدخانه به عنوان
بزرگترین مرکز نجوم جهان شناخته می شد اما پس از آن دیگر این جایگاه به
معنای واقعی حفظ نشد. اینک باید در رشته نجوم و ستاره شناسی سرمایه گذاری و
اقدامات بیشتری شکل بگیرد که این در حوزه اختیارات مسوولان و متولیان امر
است. روزها و مناسبت هایی که باعث می شوند جوانان و علاقه مندان به ستاره
شناسی جذب شوند می تواند مسیر روشنی را پیش روی توسعه کشور در این زمینه
قرار دهد.
** تفاوت ستاره شناسی به شکل حرفه ای و آماتور
ستاره
شناسی 2 نوع حرفه ای و آماتور دارد. علاقه مندان به ستاره شناسی حرفه ای
در این رشته در دانشگاه های کشور تحصیل می کنند و سپس در کارهای دولتی و
اجرایی مشغول به کار می شوند اما در ستاره شناسی آماتور افراد بر پایه
علاقه شخصی خود دنبال ستاره شناسی می روند و این کار برای آنها به منزله
سرگرمی علمی است.
آماتورها می توانند پیشرفت هایی هم داشته باشند،
همان طور که در دنیا ستاره شناس‌های آماتور کارهای بزرگی نیز انجام
داده‌اند. مراقبت از رگبارهای شهابی، کشف بسیاری از دنباله دارها،
خورشیدگرفتگی و ماه گرفتگی از جمله کارهایی است که ستاره شناس های آماتور
انجام می دهند. شاید میلیون ها ستاره شناس آماتور در دنیا وجود داشته باشد،
در حالی که ستاره شناس های حرفه ای دارای درجه های علمی در کار ستاره
شناسی تعداد محدودی هستند.
** ثبت شدن نام 50 ایرانی در فضا
علم
نجوم نیازمند فرد تحصیل کرده با برنامه و رصدخانه مجهز و خاستگاه دولتی
است. ایران رصدخانه ملی ندارد و پس از 10 سال تاکنون تنها زمین احداث این
رصدخانه در محلی میان قم و کاشان را مشخص کرده اند. پنج هزار و 400 اسم در
فضا به ثبت رسیده که 50 اسم ایرانی در میان آنها وجود دارد و در مریخ نیز 2
اسم ایرانی ثبت شده است. پیش‌بینی می شود آمریکا میان سال های 2030 تا2040
میلادی به مریخ قدم بگذارد، بنابراین داوطلبان زیادی برای رفتن بی‌بازگشت
به مریخ ثبت‌نام کردند.
** جایگاه بالای دانشگاه های نجوم کشور در سطح بین الملل
دانشگاه‌های
مشهد، تبریز و زنجان به دلیل در اختیار داشتن تلسکوپ در زمینه آموزش رشته
نجوم بسیار قوی هستند و دیگر دانشگاه‌ها همانند دانشگاه شهید بهشتی به دلیل
عدم دسترسی به رصدخانه در بخش‌های نظری نجوم کار می‌کنند. تعداد
فارغ‌التحصیلان رشته نجوم در کشور کم نیست. باید نیازسنجی اساسی صورت بگیرد
که دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاهی به چه تعداد نیروی کار
فارغ‌التحصیل رشته نجوم و اخترشناسی در کشور نیاز دارند تا متناسب با نیاز
کشور دانشجو در دانشگاه‌ها پذیرفته شود اما به طور کلی از نظر کیفی اقدام
ها و آموزش‌هایی که در دانشگاه‌های کشور در حوزه نجوم صورت می‌گیرد در سطح
بین‌المللی جایگاه خوبی دارد و بسیاری از پژوهش‌های انجام شده در این حوزه
در مجلات بین‌المللی منتشر می‌شود و پتانسیل نجوم در داخل کشور در سطح
جهانی قرار دارد.