فناوری فضایی روز به روز بیشتر به زندگی مردم در جوامع مختلف نفوذ می کند و افزایش سرمایه گذاری کشورها در این حوزه گواه این مدعاست؛ در این میان تلاش کشورمان نیز در زمینه کسب دانش و مهارت فناوری فضایی، با وجود موانع فراوان، نتایج قابل توجه و رو به رشدی داشته است.


فراوانی کاربردهای صنعت فضایی و درهم تنیدگی فزاینده آن با زندگی روزمره، تسریع در توسعه و استقلال در دستیابی و بهره برداری از این فناوری را حائز اهمیت می سازد.

در کشورمان، پرتاب ماهواره ملی امید با ماهواره بر بومی سفیر 2 به فضا در بهمن 87 و ورود ایران به باشگاه فناوران فضایی جهان به مثابه یک نقطه عطف محسوب می شود، رخدادی که 14 بهمن ماه را به عنوان روز فناوری فضایی در تقویم کشور ثبت کرد.

با توجه به اهمیت فناوری فضایی، خبرگزاری ایرنا میزگردی را درباره کاربردهای این فناوری و جایگاه کشورمان در این حوزه با حضور دکتر حسن حدادپور رئیس پژوهشگاه فضایی و روح الله ذوالفقاری سرپرست مدیریت طرح و برنامه و دکتر سعید شاخصی معاون پژوهش و فناوری این پژوهشگاه برگزار کرد و در این نشست دستاوردهای این مرکز هم مورد واکاوی قرار گرفت.

پژوهشگاه فضایی ایران بر اساس مجوز شورای عالی گسترش آموزش عالی در سال 1390 به منظور پاسخگویی به بخشی از نیازهای کشور در زمینه علوم و فنون فضایی راه‌اندازی شد.

این سازمان دانش بنیان در جهت انجام اهداف و وظایف خود، در پی دستیابی به فناوری‌های کاربردی و نوین فضایی و تولید محصولات مورد نیاز کشور در این زمینه است.



**دستیابی به ماهواره های سنجشی با دقت 10 متر در افق 1404

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران در این نشست گفت: در ابتدای پیدایش بحث های فضایی در دنیا ابعاد پروژه ها کوچک تر و البته آزمایشی بود و به طور طبیعی زمان کمتری برای ساخت می طلبید اما در حال حاضر مدت زمان اجرای یک پروژه ماهواره ای عملیاتی در دنیا سه تا پنج سال است.

روح الله ذوالفقاری افزود: در حال حاضر در کشورمان پروژه های خوبی در بخش فضایی در حال انجام است، از جمله در پژوهشگاه فضایی، مجموعه دانشگاهی و 'صاایران' به عنوان زیر مجموعه وزارت دفاع پروژه هایی در دست اقدام است که خبرهای خوبی برای سال 97 دارند و وعده های داده شده مبنی بر ساخت ماهواره ها به ثمر خواهد نشست.

وی ادامه داد: براساس برنامه 10 ساله دوم فضایی تدوین شده در نقشه راه در برنامه ششم توسعه اهدافی ترسیم شده که برنامه ریزی توسعه ای برای دستیابی به ماهواره ژئو و زمین آهنگ و نیز دستیابی به ماهواره های سنجشی از جمله آنهاست.

ذوالفقاری گفت: براساس اهداف اسناد بالادستی پیش بینی شده در افق 1404 در حوزه ماهواره ای که بیشتر روی فعالیت های پژوهش و فضایی متمرکز است، دستیابی به ماهواره های سنجشی با دقت بهتر از 10 متر مدنظر است که پژوهشگاه در جهت دقت بهتر از 10 متر و دستیابی به اهداف در زمان کوتاه تر و با کیفیت بهتر تلاش می کند.

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران افزود: در زمینه ماهواره های زمین آهنگ و ژئو نیز به همین شکل است و پیش بینی می شود در زمان کوتاه تر از افق 1404 ماهواره زمین آهنگ بومی کشور را به مدار ژئو ارسال کنیم.


**تعیین درخت فضایی

رییس پژوهشگاه فضایی ایران هم درباره اقدامات این پژوهشگاه گفت: کار بزرگ و زیرساختی که در آینده نزدیک تاثیر آن در زمینه فضایی مشخص می شود، تعیین درخت فضایی است که براساس آن، همه فناوری های عملیاتی را در حوزه فضایی شناسایی کردیم.

دکتر حسن حدادپور افزود: این فناوری ها شناسایی شده و برای توسعه هر کدام گام هایی برداشته ایم.

وی با اشاره به اهمیت استقلال در کسب فناوری فضایی اضافه کرد: بسیاری از کشورهای همسایه ما ماهواره دارند که آن را از کشورهای مختلف خریده اند ولی موقعیت کشور ما موقعیت خاصی است، ما حتی اِلِمان ها (قطعاتی) را که با واسطه می خریم نمی دانیم گارانتی فضایی دارد یا خیر.

حدادپور تاکید کرد: به همین دلیل این المان ها را کاملا شناسایی کرده و برای هر کدام یک متولی تعیین کرده ایم که بعضی به نتیجه رسیده اند و بعضی در آستانه رسیدن به نتیجه هستند.

رییس پژوهشگاه فضایی ایران با اشاره به مقوله ارتباط با دانشگاه ها گفت: معمولا دانشگاه ها ارتباط مستقیم با صنعت ندارند ولی در این طرح ها علاوه بر این که آنها را با صنعت فضایی مرتبط کردیم، از آنها خواسته ایم فناوری سطح آمادگی فناوری 3 (تی آر ال/TRL) را در دانشگاه پیش برده و بعد تا تی آر ال 6 را در شرکت های دانش بنیان و بعد از آن را به پژوهشگاه ارجاع دهند.


***توجه به زیرساخت ها مهم تر از پرتاب ماهواره است

حدادپور همچنین با اشاره به تلاش ها برای رسیدن به فناوری های ساخت زیرساخت لازم برای ماهواره ها گفت: رسیدن به ماهواره غرورآفرین است ولی توجه به زیرساخت ها و آمادگی برای طراحی ماهواره مهم تر است.

وی با اشاره به محموله سنجشی 'سار' گفت: محموله‌ سنجشی سار یا رادارهای دهانه مصنوعی (Synthetic Aperture Radar) جزء حسگرهای فعال به شمار می ‌رود.

به گفته حدادپور، سار محموله تصویربرداری راداری هوا-پایه است که در استان فارس به صورت آزمایشی تصویربرداری کرده و کیفیت آن از تصاویر مدنظر بالاتر بوده و بعد از آن سفارش کار به آن ارجاع شده است.

رادار دهانه مصنوعی یا سار نوعی رادار است که مشخصه اصلی آن وجود حرکت نسبی بین آنتن و هدف به شمار می آید. این رادار با جارو کردن یک ناحیه هدف در طول رادار و پردازش همزمان اکوهای بازگشتی، تصویری دقیق از ناحیه هدف ثبت می کند. سار نیز مزایای سیستم های نظارتی راداری از قبیل قابلیت کار در تمام ساعات شبانه روز و همه نوع شرایط آب و هوایی را دارد و بیشتر روی حامل های متحرکی نظیر پرنده های هوایی و ماهواره نصب می شود.


**استقرار نخستین بالن مخابراتی بومی در مرز مهران و کرمانشاه

ذوالفقاری سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران درباره بخش دیگری از دستاوردهای فضایی کشور خاطرنشان کرد: در حوزه بالن، اولین بالن مخابراتی بومی کشور که علاوه بر کارکردهای مخابراتی، کارکردهای سنجشی دارد، در اربعین حسینی سال جاری در مرز مهران به صورت پایلوت عملیاتی و مستقر شد که توانست خدمات گسترده اینترنتی به زائران ارائه کند.

وی ادامه داد: بعد از اتمام فعالیت در مراسم اربعین زلزله کرمانشاه رخ داد و تیم بالن به سرپل ذهاب اعزام و سرویس برقرار و خدمات مورد نیاز اصحاب رسانه، مدیریت بحران و دسترسی به اینترنت ارائه شد.


**برنامه ریزی برای استقرار بالن مخابراتی در 30 استان کشور

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران گفت: استفاده از بالن به عنوان پشتیبان مدیریت بحران کشور در دستور کار وزارت ارتباطات قرار گرفته و در حال حاضر برای 30 استان کشور برنامه ریزی و هدف گذاری برای استقرار کمتر از 5 ساعت از وقوع بحران و برقراری ارتباط در محل وقوع صورت گرفته است.

ذوالفقاری ادامه داد: در حال حاضر موقعیت یابی نقاط استقرار بالن ها در استان های مختلف در حال انجام است تا در نقاطی که پیش بینی بحران و تجمعات موردی می شود، استقرار صورت گیرد.

وی با اشاره به انجام بهینه سازی در مجموعه بالن و محموله آن گفت: برای انجام سه نوع کارکرد از جمله اتصال تلفن همراه و ارائه اینترنت در شرایط بحران و تعیین میزان خسارت و بخش های بیشتر خسارت دیده در شرایط و مراحل اولیه بحران، با مجموعه مدیریت بحران کشور در حال رایزنی و مذاکره هستیم.

ذوالفقاری گفت: گسترش محدوده و افزایش کیفیت سرویس، افزایش کاربران استفاده کننده از سرویس به طور همزمان و کاهش زمان عملیات از لحظه اعلام بحران تا لحظه برقراری خدمت مدنظر پژوهشگاه است.

وی ادامه داد: با توجه به این که بالن در سطح 500 متری سطح زمین قرار می گیرد می تواند سرویس دهی های قابل توجهی در حوزه برآورد میزان خسارت و تسریع در کمک دهی به بخش های مختلف انجام شود.

وی به قابلیت ارسال فیلم و عکس از محل بحران از طریق این پروژه اشاره کرد و افزود: پیش بینی می شود این پروژه ظرف دوسال آینده تکمیل و ارائه خدمات به کل کشور صورت گیرد.


**آزمون موفقیت آمیز 'SAR هواپایه'

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران با اشاره به آزمایش موفقیت آمیز 'سار هواپایه' گفت: این پروژه در تیرماه سال گذشته در گروه پژوهشی محموله های سنجشی پژوهشکده مکانیک پژوهشگاه فضایی ایران در شیراز آغاز و در بهمن سال جاری آزمون های پروازی آن با موفقیت انجام شد.

ذوالفقاری با اشاره به کاربردهای متنوع سارهواپایه افزود: زلزله شناسی، اقیانوس شناسی، گسل شناسی، مطالعات بیابانزایی، مطالعه بلایای انسانی، مطالعات ترافیک شهری و اکتشافات معادن و برآوردسازی نیازهای سازمان ها و ارگان های متعدد کشور از جمله این کارکردهاست.

به گفته وی، این محموله یک سامانه سنجشی راداری است که خیلی وابسته به نور و شرایط محیطی نیست و می تواند در شب و شرایط ابری تصویربرداری کند.


**سه ماهواره در انتظار پرتاب

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران گفت: همچنین در حوزه ماهواره ای، مجموعه پژوهشگاه ماهواره های 'ناهید 1'، 'ناهید 2' و 'سها' را در انتظار پرتاب دارد.

ذوالفقاری گفت: مدل پروازی ناهید1 در سال گذشته رونمایی شد و مدل عملیاتی آن در حال حاضر آماده پرتاب است که هماهنگی بین دستگاهی سازمان فضایی کشور و وزارت دفاع برای زمان پرتاب نیاز است و پرتاب آن توسط پرتابگر سفر امکانپذیر است.

وی ادامه داد:' ناهید 1' اولین ماهواره آزمایشی مخابراتی کشور است و برای اولین بار ماهواره ای است که پنل های خورشیدی بازشونده دارد.

وی گفت: همچنین مدل مهندسی ماهواره مخابراتی ' ناهید 2 ' در حال انجام است که امیدواریم در سال آینده یا اوایل سال 98 آماده پرتاب شود.

(ماهواره ناهید 2 یک میکرو ماهواره مخابراتی می‌باشد که برای انجام ماموریت‌های مخابراتی در مدار LEO و توسعه تکنولوژی زیر سیستم‌‌‌های حساس ماهواره‌های مخابراتی GEO طراحی شده است).

ذوالفقاری افزود: ماهواره سنجشی 'سها' با دقت تصویربرداری 15 متر است و تصویربرداری توسط این ماهواره با سه دوربین انجام می گیرد که قابلیت تصویربرداری در شب و شرایط ابری را دارد.

به گفته وی، در سند 1404 ، دقت تصویربرداری تا 10 متر توسط ماهواره مدنظر است در حالی که پیش بینی ما این است که تا پایان سال 97 ماهواره با دقت 15 متر آماده شود.

ذوالفقاری گفت: اکثر فعالیت های مربوط با این پروژه در تعامل با شرکت های دانش بنیان، دانشگاه ها و بخش های داخلی مجموعه پژوهشگاه انجام شده و در حال تجمیع مدل مهندسی ماهواره هستیم.

وی ادامه داد: همچنین سامانه انتقال مداری در زمینه توسعه فناوری پیش رانش فضایی در مجموعه پژوهشگاه در حال انجام است که مدل مهندسی این مجموعه سال گذشته توسط رئیس جمهوری رونمایی شد و در حال حاضر در حال جمع آوری مدل کیفی ماهواره هستیم که امیدواریم در سال 97 آماده بهره برداری شود و هماهنگی برای پرتاب آن نیز با سازمان فضایی در حال انجام است.


**هدفگذاری دو پروژه تا پایان برنامه ششم

ذوالفقاری گفت: علاوه بر پروژه های سیستمی حال حاضر، مجموعه پژوهشگاه فضایی ایران، دو پروژه نیز تا پایان برنامه ششم شامل دستیابی به ماهواره سنجشی (سامانه های سنجش از دور) با کیفیت تصویربرداری 2.5 متر و دیگری دستیابی به ماهواره مخابراتی زمین آهنگ است.

وی ادامه داد: فازهای توسعه فناوری این دو پروژه از یکسال و نیم قبل آغاز و بیش از 30فناوری گلوگاهی آن شناسایی شده است که به صورت مشترک توسط مجموعه داخلی پژوهشگاه، مراکز دانشگاهی و شرکت های دانش بنیان انجام می گیرد.


**انجام بیش از 160 طرح پژوهشی در سطح مدارج عالی

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران گفت: پژوهشگاه علاوه براین، در راستای توسعه فعالیت های پژوهشی و شکافت مرز علم در حوزه فعالیت های فضایی، با تمرکز بیشتر استفاده از شبکه دانشگاهی کشور، در حال حاضر با 12 دانشگاه برتر کشور تعاملات پژوهشی آغاز شده است.

ذوالفقاری گفت: بیش از 160 طرح پژوهشی مرتبط در سطح پایان نامه دکترا و فوق لیسانس در حال انجام است و بیش از 80 استاد برتر دانشگاهی با پژوهشگاه در حال همکاری هستند که نتایج آن منجر به ارتقای توسعه فناوری بومی خواهد شد.

وی افزود: علاوه بر این، نزدیک به 50 طرح پژوهشی در دست تعریف قرار دارد.


**ایران نهمین کشور پرتاب کننده ماهواره به فضا

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران گفت: وقتی در مورد رتبه کشور صحبت می کنیم باید توسط نهادهای رسمی رتبه بندی صورت گیرد اما این رتبه بندی در حوزه فضا وجود ندارد.

ذوالفقاری افزود: اما در زمینه پرتاب ماهواره به فضا که بحث روشنی است ایران نهمین کشوری بود که توانست ماهواره به فضا پرتاب کند و بعد از ما کشور جدیدی نتوانسته این کار را انجام دهد.

وی با ابراز امیدواری در دستیابی به رتبه های بالاتر افزود: در ابتدا ماهواره بر 'سفیر امید' با ماهواره 25 کیلوگرمی راهی فضا شد اما در حال حاضر ماهواره بر ما قابلیت حمل بیش از 200 کیلوگرم و به مداری دو برابر مدار سفیر دست یافته و ماهواره های ساخته شده فعلی نیز 100 کیلوگرم وزن دارند.

ذوالفقاری گفت: بنابراین کیفیت و عمق رتبه ایران در فعالیت های فضایی در حال افزایش است.

وی ادامه داد: در حوزه فضایی یک مشخصه اصلی کشور استقلال دانش به پشتوانه دانشمندان بومی است.

ذوالفقاری با اشاره به اقتصاد فضا خاطرنشان کرد: تلاش برای انتقال خدمات فضایی به زندگی مردم و حوزه کاربردی این فناوری از جمله در حوزه مسیریابی، کشاورزی، معادن و غیره است.


**انجام مراحل نهایی سامانه تشخیص سطوح زیر کشت برای پنج محصول استراتژیک

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران گفت: مراحل نهایی سامانه تشخیص سطوح زیر کشت برای 5 محصول استراتزیک کشور، در مجموعه پژوهشگاه در حال انجام است که در آینده راه اندازی خواهد شد.

به گفته ذوالفقاری، براساس این سامانه میزان تولید محصول، خرید و بودجه ریزی و واردات تخمین زده می شود.



**همکاری های بین المللی حوزه فضایی کشور

ذوالفقاری افزود: در حوزه بین الملل نیز در مجموعه پژوهشگاه و سازمان، فعالیت هایی در حال انجام است، مذاکراتی با کشورهای همسایه در بحث مشارکت برای پرتاب ماهواره انجام شده و با کشورهای شرق آسیا نیز همکاری هایی داریم.

وی ادامه داد: با برخی کشورها نیز برای استفاده از خدمات مشاوره ای در زمینه انتقال فناوری در حال رایزنی هستیم.

وی گفت: در مجموعه وزارت ارتباطات یک نظام نامه پیوست فناوری تدوین شده است که در چارچوب آن، هر قرارداد خرید عمده در کشور باید یک پیوست انتقال تکنولوژی داشته باشد.

ذالفقاری افزود: مباحثی نیز در مجموعه وزارت ارتباطات مبنی بر خرید ماهواره سنجشی و مخابراتی برای کشور مطرح است که بتواند نیازهای روزمره کشور را پاسخگو باشد، نقش و جایگاه پژوهشگاه فضایی ایران به عنوان گیرنده این فناوری در مشاوره برای استفاده و خرید محصول بهتر مدنظر است.


**صدور مجوز صادرات از اروپا به ایران پس از برجام

ذوالفقاری گفت: بحث تحریم ها به فعالیت های فضایی کشور بسیار آسیب می زد، توسعه فناوری بومی وابستگی گذشته را کاهش داد و در حال حاضر دانشمندان ما با هزینه کمتر از یک چهارم موفق به ساخت مدل های خریداری شده در قبل می شوند.

وی تاکید کرد: قبل از برجام حتی امکان سفارش گذاری بسیاری قطعات نبود اما پس از برجام موفق به دریافت مجوز صادارت اروپا به ایران و ورود مواردی به مجموعه شدیم.


**رشد دوبرابری اقتصاد فضایی طی 10 سال گذشته

سرپرست مدیریت طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران ادامه داد: در 10 سال گذشته حجم اقتصاد فضایی بیش از دوبرابر رشد داشته و پیش بینی رشد بیشتر هم هست بنابراین بحث انتقال فناوری را رد می کند.
ذوالفقاری افزود: فناوری فضایی فناوری خاصی است که معمولا انتقال از سوی کشورهای دارنده این فناوری ها به خاطر روابط دوستانه صورت نمی گیرد و همواره به گونه ای وابستگی وجود دارد که این وابستگی به خاطر بازار اقتصاد حوزه فضایی هیچ وقت به استقلال نمی رسد.


**افزایش 25 درصدی سالانه بودجه پژوهشگاه فضایی

وی ادامه داد: مجموعه فضایی کشور از نظر اعتبارات و بودجه مورد انتقاد خیلی ها قرار گرفت اما همانگونه که وزیر ارتباطات نیز اعلام کرد، بودجه های مناسبی در دو سال گذشته به این حوزه تخصیص یافت و برای سال 97 و برنامه ششم توسعه نیز پیش بینی مناسبی در بحث بودجه شده است.

ذوالفقاری گفت: پژوهشگاه فضایی طی سه سال گذشته سالانه 20 تا 25 درصد رشد اعتبارات تخصیصی داشته و بحرانی به نام بحران بودجه در این نهاد وجود ندارد.


***توجه به اقتصاد فضا

معاون پژوهش و فناوری این پژوهشگاه نیز در این نشست در توصیف دستاوردهای آن گفت: بر اساس برنامه سازمان فضایی ایران روال اینطور تعیین شده که از بخش خصوصی کمک بگیریم و همزمان با روز ملی فناوری فضایی بحث اقتصاد فضا قوت گرفت.

دکتر سعید شاخصی با اشاره به ارتباط با دانشگاه ها ادامه داد: بعضی پروژه ها بر اساس سیاستگذاری های سازمان فضایی ایران برای پژوهشگاه و بعضی دیگر توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای این مرکز تعیین می شود. ماموریت پژوهشگاه در زمینه ماهواره های مخابراتی و سنجشی است و لازم است دانشگاه ها، بخش خصوصی و همه توانمندان در این زمینه همکاری کنند.


***استقرار بالن های مخابراتی و اینترنتی در 31 استان

وی ادامه داد: همچنین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بحث بالن های مخابراتی را به پژوهشگاه محول کرده و قرار است هر استان یک بالن مخابراتی داشته باشد که در مواقع اضطراری از خدمات مخابراتی و اینترنتی آن بتوان استفاده کرد.

وی اضافه کرد: این بالن ها باید در مراکز 31 استان تا دو سال آتی نصب شود و به این شکل در صورت لزوم به شهر یا شهرستان مد نظر منتقل شود، همانطور که از این بالن ها هنگام پیاده روی اربعین در مرز ایران و عراق و بعد از آن با وقوع زلزله 21 آبان ازگله استفاده شد. این بالن ها ضمن ارائه خدمات اینترنتی و مخابراتی همچنین توانایی ارسال عکس و پایش زمین را هم دارند.


**160 طرح فضایی با 12 دانشگاه

دکتر شاخصی با اشاره به همکاری با دانشگاه ها توضیح داد: پژوهشگاه 160 طرح تحقیقاتی را با 12 دانشگاه برتر تهران و شهرهای مختلف شروع کرده است که با همکاری پژوهشگران دانشگاهی و محققان پژوهشگاه و دانش آموخته های رشته هوافضا انجام می شود.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه فضایی ایران ادامه داد: پژوهش های مورد نیاز شناسایی شد تا بستر فناوری لازم برای پیشرفت های آتی فراهم شود و این پروژه ها با همکاری دانشگاه ها انجام می شود.

وی در پاسخ به سوالی در مورد جایگاه ایران در صنعت فضایی توضیح داد: جایگاه ایران نسبت به سال های قبل ارتقا یافته است؛ هم از نظر ماهواره و هم از جهت پرتابگر و سکوی پرتاب و امروز به دلیل شناسایی فناوری با قدم های مطمین تری حرکت می کنیم.

شاخصی در مورد تاثیر برجام در کسب فناوری های فضایی گفت: یقینا برجام در این زمینه تاثیر داشته است و به خرید بعضی قطعات از کشورهای اروپایی کمک کرده است ولی باید توجه داشت صنایع فضایی از جمله صنایع فناوری برتر هستند و همواره انتقال آنها با سختی صورت می گیرد.