یلنا سیروا فضانوردی که بیش از
شش ماه از عمرش را در ایستگاه فضایی بین‌المللی گذراند در اوقات فراغت طی
یادداشت‌هایی درباره کار و زندگی در ایستگاه فضایی بین‌المللی مطالبی
می‌نوشت که مورد توجه مردم قرار گرفته است.
به گزارش ایسنا، از
آنجا که هنوز هم سوال‌های زیادی درباره چگونگی غذا خوردن فضانوردان در بین
مردم عادی وجود دارد او در یکی از این یادداشت‌ها به میز غذا و تنوعی که
در آنجا وجود دارد اشاره می‌کند. در این مطلب که نگاه کوتاهی به تاریخچه
غذا در فضا دارد از نوشته‌های خانم سیروا هم استفاده شده است.
در آغاز عصر سفرهای فضایی انسان، حتی دانشمندان نمی‌دانستند انسان چگونه
باید این نیاز اصلی خود را در فضا برطرف کند. چه غذاهایی در سفر فضایی
لازم است؟ به چه مقدار؟ چطور می‌شود در شرایط بی‌وزنی غذا خورد و یا آب
نوشید؟
یوری گاگارین نخستین فضانورد جهان پروازی کوتاه به مدت یک ساعت و چهل و
هشت دقیقه را انجام داد که در چنین پروازی به غذا خوردن نیازی نیست اما به
عنوان آزمایش، از تیوبی شبیه خمیردندان مواد غذایی خمیرگونه‌ای را خورد.
برای پرواز بعدی که 24 ساعت به طول می کشید، وجود غذا لازم بود. اما
غذای تیتف دومین فضانورد جهان تنوعی نداشت و بسیار محدود بود. در سفرهای
بعد کیهان نوردان با چهار وعده غذا در روز، سفره رنگین‌تری تدارک داشتند و
با کنسرو خمیری مثل گوشت سرخ کرده، جوجه، زبان، خاویار، نان و مربا و به
عنوان دسر از پرتقال، لیمو، سیب و کلوچه پذیرایی شدند که جمعاً 2500-2700
کالری تولید می‌کرد.
در جریان سفر اسکات کارپنتر در سال 1962 ، یکی از شرکت‌های تولید مواد
غذایی برای او "گلوله"های غذایی کوچکی ساخته بود که حاوی موادی پروتئینی
بودند. این "گلوله"های غذایی همان چیزی هستند که امروز در ایران با نام
تجارتی‌اش «اسمارت بینز» یا «اسمارتیز» می شناسیم و بچه‌ها به آن خیلی
علاقه دارند.
رنگین شدن سفره فضایی
بعدا غذاها شکل پیشرفته تری پیدا کرد و به صورت‌های یخ زده، فشرده در
اندازه لقمه‌های کوچک و بالاخره پودر تهیه می‌شد. نوع لقمه‌ای مستقیما قابل
مصرف بود اما انواع یخ زده و پودری آن در کیسه های پلاستیکی قرار داشتند و
با استفاده از یک تپانچه آبفشان، آب داغ به داخل آنها وارد و قابل مصرف
می‌شدند.
کنسرو و کنسرو بازکن
صبحانه در ایستگاه فضایی بین‌المللی عبارت است از چای، شیر، پنیر با
گردو، فرنی، مربا، کنسرو گوشت، نان سفید، پنیر سفید روستایی، کیک قهوه، قرص
ویتامین و چیزهایی مثل این‌ها.
ناهار معمولا با سوپ شروع می‌شود که خیلی مهم است. بعد نوبت غذای اصلی
است که تنوع زیادی دارد انواع مختلف گوشت با سبزیجات یا سیب زمینی، پوره
سیب زمینی، ماهی و غیره می‌شود.
شام عبارت است از کنسرو گوشت، نان سیاه، شیر کاکائو و آب میوه.
آبمیوه در پاکت پلاستیکی
بعضی غذاها به صورت "خشک" تهیه می‌شود و در فضا با اضافه کردن آب قابل
مصرف می‌شوند. برخی‌ها در درجه حرارت معمولی ایستگاه فضایی مصرف می شوند و
بعضی‌ها را هم باید با اجاق برقی مخصوص حرارت داد تا گرم شوند.
آداب غذاخوردن در فضا
در ایستگاه فضایی بین‌المللی، میز غذاخوری در بخش روسی قرار دارد و
فضانوردان برای صرف غذا دور آن جمع می‌شوند. طی قریب 40 سالی که از
پروازهای ایستگاه‌های مداری می‌گذرد، آداب و تشریفات مخصوص "فضایی" ، برای
خوردن غذا به وجود آمده است. بطور مثال بعد از صرف غذا، شستن قاشق معمول
نیست. انجام چنین کاری به دلیل کمبود آب از یک سو و وضعیت وزنی از طرف دیگر
بسیار مشکل است.
به همین دلیل هر فضانورد سرویس غذاخوری خود را دارد که در یک دستمال
مخصوص قرار دارد و نام فضانورد بر روی دستمال نوشته شده است. تنها او از
آنها استفاده می‌کند. آنها موظفند بعد از خوردن غذا، به جای شستن، با
دستمال‌های نم‌دار ضدعفونی شده، آنها را پاک کنند.
قاشق و چنگال برای غذا خوردن و قیچی برای باز کردن در غذاهایی که در بسته‌های آلمینیومی یا پلاستکی هستند
برای جلوگیری از شناور شدن قاشق، چنگال و کارد غذاخوری، آنها را یا با
نخ به دستمال مخصوص نگهداری می‌بندند که آن پارچه هم با چسبک به لباس
فضانورد چسبیده است و یا با استفاده از آهنربا آن ها را بر روی میز یا کیف
مخصوص، ثابت نگه می‌دارند.
اما فضانوردان مجاز نیستند هر اندازه که دلشان می‌خواهد غذا بخورند. میزان مصرف غذای هر کیهان نورد با فرمول مخصوصی محاسبه شده است.
فرمول محاسبه کالری این انتخاب برای مردان عبارت است از :
(س 8/6 ) – (ق 5 ) + ( و 7/13 ) +65
و برای خانم ها:
(س 7/4 ) – (ق 7/1 ) + ( و 6/9 ) +665
در این فرمول س= سن، ق= قد و و= وزن است.
از میان دهها غذای اعلام شده، فضانوردان می‌توانند با در نظر گرفتن
مقدار کالری محاسبه شده برای آنها، اغذیه مورد علاقه خود را انتخاب کنند.
مشکلات ذوق و سلیقه غذایی در فضا
وقتی که مسافرین تازه وارد به ایستگاه فضایی می‌رسند، در مرحله خوگیری
به آنچه که بی‌وزنی خوانده می‌شود، بیشتر فضانوردان به حالتی دچار هستند که
تا حدودی شبیه "دریا زدگی" است و به همین دلیل تا چند روز، نه اشتها دارند
و نه علاقه‌ای به خوردن.
کارشناسان تغذیه فضایی می‌گویند برای بر طرف کردن این حالت، می بایست
نوشیدنی‌های ترش مزه مصرف کرد. غذایی که در این مرحله استفاده می‌شود بسیار
کم است. غذا باید تقریباً مایع باشد یا در تکه های کوچک.
اما بعد از دوره خوگرفتن، تغییرات عجیبی در سلیقه و ذوق فضانوردان رخ
می‌دهد و ذوق و سلیقه غذایی آنها تغییر می‌کند. خیلی از غذاهایی را که در
زمین دوست داشته، زیاد مورد توجه قرار نمی‌گیرد و برعکس چیزهایی که اینجا
چندان مورد توجه نبوده، اشتها برانگیز می‌شوند.
چند نوع غذای آب گرفته که با اضافه کردن آب قابل استفاده هستند: ماست و دو نوع سوپ
این تغییر ذائقه در پروازهای کوتاه مدت چندان مهم نیست و نمی‌تواند در
کار خللی پیش آورد اما در سفر های طولانی ممکن است از نظر روانی اثرات
نامطلوب بر فضانورد بگذارد. بعضی وقت‌ها و به صورت ناگهانی، فضانوردان میل
زیادی به چیزهای شور پیدا می‌کنند. این تغییرات در میل و ذوق، دائمی نیست و
به فاصله‌های زمانی دو تا سه ماه صورت می‌گیرد و گاه برعکس می‌شود.
فضانورد دیگری مرتباً به اشخاصی که در زمین برای آنها مواد غذایی را
آماده درست می‌کنند اعتراض می کرد که غذاها بسیار شور است به طوری که حتی
نمی‌شود آنها را در دهان گذاشت. جالب آن که همان میزان نمک غذاها، قبل از
پرواز، برایش عادی بودند.
نمره قبولی غذاها در فضا
با تمام این احوال، در جهت رعایت سلیقه غذایی کیهان نوردان و آشنایی
آنها با مزه غذاهایی که قرار است در فضا به آنها داده شوند، در مرکز آموزش
کیهان نوردان و طی دوران تمرین و آموزش‌ها، از آنان با غذاهایی پذیرایی
می‌شود که برای مصرف در ایستگاه فضایی ساخته شده‌اند تا در سفر، مشکلی از
نظر تغذیه برای کیهان نوردان بوجود نیاید.
در جریان دوران آموزش مسافرین آینده فضا، با غذاهای روسی و آمریکایی
مورد مصرف در ایستگاه بین‌المللی آشنا می‌شوند. آنها باید بعد از خوردن هر
نوع، به این غذاها نمره‌ای بین 1 تا 9 بدهند. هر غذایی که کمتر از 6
امتیاز بگیرد از فهرست غذایی خط می‌خورد.
البته نباید تصور شود که دست و پای فضانوردان در انتخاب نوع غذاها بسته
است. بر خلاف سالهای نخستین سفر انسان به فضا، مواد غذایی فضایی امروزه
پیشرفت قابل توجهی داشته. تنها در روسیه 260 تا 300 نوع غذای فضایی وجود
دارد.
اجاق مخصوص گرم کردن غذا
خانم سیروا دو نوع آب میوه را نمایش می‌دهد