اوایل بهمن ماه برای علاقمندان فضا یادآور برخی از غمبارترین سوانح تاریخ کیهان نوردی است. حادثه آتش سوزی و مرگ فجیع سه تن از فضانوردان در جریان تمرینات آپولو ۱، جان باختن هفت فضانورد در انفجار شاتل فضایی «چلنجر» و مرگ هفت فضانورد دیگر در پایان ماموریت شاتل «کلمبیا».

به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران، ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ (هفتم بهمن ماه ۱۳۴۵) سه فضانورد «آپولو-۱» به نام‌‌های «ویرجیل گریسام»، «ادوارد وایت» و «راجر چافی» ضمن یک تمرین در ناو خود، به علت آتش‌سوزی در داخل سفینه، خاکستر شدند. این حادثه که به دلیل کوتاهی برخی مقام‌های ناسا و تعجیل در کار صورت گرفت، صدمه جانی، مالی و حیثیتی بدی به ناسا زد. در این رابطه سفینه‌‌های آپولو ۲ تا ۷ برای بررسی و تحقیق هر چه بیشتر راهی مدار زمین شدند.

۱۹ سال بعد در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶ (هشتم بهمن ماه ۱۳۶۴) شاتل فضایی چلنجر که در ماموریت اس‌تی‌اس۵۱ راهی فضا بود ۷۳ ثانیه بعد از پرتاب منفجر و تکه تکه شد که این انفجار به مرگ هفت خدمه این فضاپیما منجر شد.

۱۷ سال پس از آن در اول فوریه ۲۰۰۳ (دوازدهم بهمن ماه ۱۳۸۱) شاتل کلمبیا که در پایان مأموریت اس‌تی‌اس-۱۰۷ در حال بازگشت به زمین بود حین عبور از جو زمین منجر شد که به کشته شدن هفت سرنشین آن منجر شد. این سانحه باعث به تعویق افتادن سفرهای فضایی شاتل‌های ناسا تا ژوئن ۲۰۰۵ میلادی شد.

آتش سوزی آپولو۱

یکی از بزرگترین پروژه‌های فضایی آمریکا و پرهزینه ترین وهیجان انگیزترین برنامه ی فضایی تا به‌این زمان پروژه‌های آپولو است. این برنامه ی فضایی شامل تعداد زیادی پرواز فضایی سرنشین دار وبی سرنشین بود که همگی در راستای سفر انسان به ماه انجام می‌پذیرفت. شروع این پروژه در سال ۱۹۶۱ با پیام جان ‌اف‌کندی اعلام شد.

اولین ماموریت به نام «‌ای اس- ۲۰۴» بود که سپس «آپولو ۱ »نام گرفت. «آپولو ۱» اولین پرواز فضایی سرنشین دار برنامه آپولو بود.

فضانوردان این ماموریت ویرجیل گریشام، ادوارد وایت و راجرچافی بودند‌ که یک ماه قبل از انجام این ماموریت در عملیاتی آزمایشی هر سه آنها زنده زنده سوختند.

مهندسان قصد داشتند در‌این عملیات به توان نامی‌تولید برق درون کابین دست یابند‌. ‌ این آزمایش در واقع آخرین آزمایش مهم برای فضاپیمای آپولو به حساب می‌آمد ودر صورت موفقیت، فضانوردان باید خود را برای یک پرواز فضایی در ۲۱فوریه ۱۹۶۷ آماده می کردند.

ساعت دقیقا ۱ بعد از ظهر روز ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ بود و ویرجیل گریشام، ادوارد وایت و راجرچافی درحالی که لباسهای فضایی خود رابه طور کامل به تن کرده بودند، وارد واحد فرمان دهی ناو آپولو شدند و روی صندلی‌های خود مستقر شدند، ولی بوی بد وشدیدی شبیه بوی شیر گندیده و یا چیزی مانند بوی دوغ، تمام کابین را پر کرده است.

گریشام به عنوان فرماندهی عملیات، درخواست می‌کند تا ازبین رفتن بو، ماموریت به تأخیر بیافتد.

ساعت ۱۴:۴۲ گریشام به مرکز فرماندهی اطلاع می‌دهد که دیگر بویی را استشمام نمی‌کنند.۳ دقیقه بعد دریچه کابین استقرار فضانوردان کاملا بسته شده وهوای داخلی آن با اکسیـژن خالص جایگزین می‌شود‌.

در حین انجام عملیات، مشکلات دیگری نیز بروز میکند. مثلا سرنشینان متوجه نقصی در اتصالات جریان اکسیژن به لباس خود میشوند ولی عملیات همچنان ادامه پیدا میکند. در‌ این بین ارتباط رادیویی بین مرکز فرماندهی و فضانوردان مستقر در آپولو قطع می‌شود که البته‌ این بخشی از شبیه سازی عملیات بود.

طی یک ماموریت فضایی، زمان‌هایی وجود دارد که ارتباط فضاپیما بامرکز فرماندهی ماموریت برای یک دوره مشخص قطع می‌شود. ‌این قطعی ارتباط، ممکن است به خاطر قرار گرفتن فضاپیما درپشت یک جرم آسمانی ویا به علت چرخش آن به گرد زمین باشد، پس هرگاه فضاپیما هنگام چرخش به گرد زمین به پشت آن برود، ایستگاه‌های گیرنده زمینی، توانایی برقراری ارتباط رادیویی را با سفینه نخواهند داشت‌. ‌ به هر جهت عملیات تا ساعت ۱۷:۴۰ ادامه پیدا میکند.

ساعت ۱۸:۲۰ و دردقایق پایانی، تیم عملیات به بسیاری از اهداف خود می‌رسد، اما هنوز تا پایان کار ۱۰ دقیقه زمان مانده است و طی‌این مدت می‌بایست ارتباط دوباره بین واحد فرماندهی آپولو و مرکز کنترل زمین برقرارشود‌. ‌

عملیات به پایان می‌رسد و آخرین اطلاعات در ساعت ۱۸:۳۰:۵۴ روی دستگاه ضبط داده فضاپیما ثبت می‌شود. ۱۰ ثانیه بعد چافی باصدای بلندمی‌گوید: ” هی۰۰۰٫” ! به دنبال آن چند لحظه ی بعد گریشام فریاد می‌کشد: ” آتش “! و چافی سپس به کنترل زمین گزارش می دهد که ” ما در کابین آتش میبینیم ” ودرآخرادوارد وایت بااضطراب ونگرانی می‌گوید:” درکابین آتش سوزی شده !” مرکز کنترل تنها متوجه یک آتش سوزی شد و علت دقیق آن و یا اینکه شدت‌این آتش سوزی چه حد است را نمی‌دانست.ب رای رسیدن تیم نجات به سکوی پرتاب حدود ۱۰ دقیقه زمان لازم بود، طی‌این ده دقیقه اتفاقات زیادی می‌توانست بیافتد.در مرکز فرمان دهی صدای چافی به گوش می‌رسید که با حالتی وحشت زده ودردآورمی‌گفت :” یک آتش سوزی بد، کمک ما آتش گرفتیم، زیرما آتش است، ما باید بیرون بیاییم.” اما از تیم نجات کار زیادی در آن لحظه بر نمی‌آمد‌. ‌

ادوارد وایت تلاش می‌کرد تا یکی از سه دریچه فضاپیما را برای خروج باز کند اما باز نمی‌شد.تلاش‌ها بی نتیجه بود. درساعت ۱۸:۲۱ فشار داخلی کابین به دوبرابر فشار اتمسفر رسید. وضعیت به شدت بحرانی بود. تلاش‌ها برای باز کردن دریچه توسط سرنشینان به دلیل کیپ شدن آن‌ها شکست می‌خورد. چرا که ضریب انبساط سازه دریچه از بدنه اصلی بیش تربود و در اثر گرمای ناشی از آتش سوزی‌ این دریچه‌ها کاملا کیپ شده بودند و هیچ راه فراری نبود. بالاخره تیم نجات خود رابه فضاپیما رساند. باز کردن دریچه برای آنها نیز مشکل بود. چون هیچ ابزاری از بیرون برای باز کردن آن وجود نداشت اما سرانجام دریچه را باز کردند ولی صحنه‌ای که اعضای تیم نجات پس از باز کردن دریچه با آن مواجه شدند، بسیار تکان دهنده بود، هر سه فضانورد به شدت سوخته بودند‌!‌

گریشام و وایت بیشترین سوختگی را داشتند و لباس‌های فضایی آن‌ها کاملا از بین رفته بود.

بیشترین آتش در طرف چپ، جایی که گریشام حضور داشت، به وجود آمده بود. وایت که در صندلی وسط کابین استقرار داشت، در زمان آتش سوزی تلاش می‌کرد تا دریچه خروجی که بالای سرش بود را باز کند. چافی هم که مسوول خاموش کردن سامانه‌های فضاپیما و نیز ارتباط با مرکز کنترل بود، در صندلی سمت راست نشسته بود وشدت سوختگی اودست کمی‌ از دو فضانورد دیگر نداشت‌. ‌همه بهت زده بودند، هیچکس انتظاراین حادثه را نداشت، آن هم در یک عملیات آزمایشی نتیجه زحمات چند ماهه تیم عملیات وخود فضانوردان از بین رفت.

بعد از این سانحه مدتی پرونده برنامه های آپولو بسته و باعث شد که شش ماموریت بعدی آپولو بدون سرنشین صورت گیرد تا مهندسین علاوه بر آزمایش سامانه‌های دیگر‌این فضاپیما از بی خطر بودن آن در ماموریت‌های سرنشین دار اطمینان حاصل کنند.‌ بعد از آن حادثه این ماموریت ها با موفقیت یکی پس از دیگری به پایان رسیدند و اطلاعات سودمند و ارزشمندی را گردآوری کردند و هم آمادگی سفر با سرنشین را فراهم کردند. دیگر نوبت آن بود که آن حادثه ی تلخی که در آغاز کار اتفاق افتاده بود فراموش می شد و جرات دوباره ای برای انجام ماموریت های با سرنشین پیدا می شد .این بار کار باید با احتیاط بیشتری انجام می شد زیرا در صورت شکست ضربه های سختی به این ماموریت ها وارد می شد.

پروژه های آپولو ۷ تا ۱۷ سرنشین‌دار بود و هر کدام سه سرنشین داشتند. این سفینه‌ها دو قسمتی بودند. یک قسمت هنگام رسیدن به میدان حول ماه به همراه یک فضانورد در مدار باقی مانده و قسمت دوم به همراه دو فضا نورد دیگر در سطح ماه فرود می‌آمدند. و آن دو نفری که پا به سطح ماه می گذاشتند باید به آزمایش هایی پرداخته و نمونه برداری کرده و بعد از گرفتن عکس مجددا به سفینه بر می گشتند و در نهایت هر سه فضانورد به زمین بر می گشتند.

انفجار چلنجر

در ۲۸ ژانویه ۱۹۸۶ شاتل فضایی چلنجر که در ماموریت اس‌تی‌اس۵۱ راهی فضا بود ۷۳ ثانیه بعد از پرتاب در هوا منفجر شد و هفت فضانورد آمریکایی سرنشین آن کشته شدند. یکی از سرنشینان این فضاپیما کریستا مک اولیف، معلم مدرسه و زنی بود که اولین فضانورد غیرنظامی این کشور لقب گرفته بود.

هیات بررسی این حادثه دلیل حریق را خرابی یکی از واشرها در موشک پیشران شاتل اعلام کرد.

انفجار شاتل کلمبیا

شاتل فضایی کلمبیا (Space Shuttle Columbia) در اول فوریه ۲۰۰۳ حین بازگشت از ایستگاه بین‌المللی فضایی در بیست و هشتمین مأموریت فضایی خود (ماموریت اس‌تی‌اس-۱۰۷) حین عبور از جو زمین دچار حادثه شد و هفت فضانورد آن که از اتباع آمریکا، هند و رژیم اشغالگر قدس بودند جان خود را از دست دادند.

سرهنگ ریک هازبند، افسر ۴۵ ساله نیروی هوایی آمریکا که در سال ۱۹۹۶ هم به فضا رفته بود، فرماندهی این ماموریت را بر عهده داشت. دیگر سرنشینان فضاپیما، ویلیام  مک کولی، خلبان نیروی هوایی آمریکا، مایکل آندرسون، افسر نیروی هوائی آمریکا، کالپانا چاولا، متخصص هندی تبار، لاورا کلارک و دانیل براون، افسران نیروی دریائی و  ایلان رامون، خلبان نیروی هوایی رژیم صهیونیستی بودند.

شاتل کلمبیا در پایان ماموریت فضایی خود که ۱۶ ژانویه ۲۰۰۳ آغاز شده بود، اول فوریه راهی زمین شد. هنگام عبور شاتل از جو زمین، سیستم هدایت خودکار شاتل، چند گردش تند انجام داد تا سرعت شاتل ‏در جو زمین کم شود اما نشانه‌هایی مبنی بر غیرعادی بودن رفتار آیرودینامیکی شاتل با انحراف بیش از حد شاتل به سمت بال چپ ظاهر شد‏‎.‎ به دنبال این وضعیت تعدادی از حسگرهای دما در سمت چپ ‏شاتل از کار افتادند و حفظ تعادل شاتل در جو زمین بسیار مشکل شد.

مرکز هدایت پرواز با فرمانده شاتل در مورد دمای غیرطبیعی بدنه ‏شاتل در حال مکالمه بود که ناگهان تماس با شاتل قطع شد و چند دقیقه بعد کارشناسان ناسا متوجه شدند “کلمبیا” و سرنشینانش تکه‌تکه شده‌اند.

فضاپیمای کلمبیا نخستین شاتل فضایی مورد استفاده در ناوگان فضایی ناسا بود که نخستین مأموریت فضایی خود را از ۱۲ تا ۱۴ آوریل ۱۹۸۱ میلادی (برابر با ۲۳ تا ۲۵ فروردین ۱۳۶۰ شمسی) با موفقیت به پایان رساند. عملیات ساخت فضاپیمای کلمبیا در ابتدا به سال ۱۹۷۵ در پالم دیل، کالیفرنیا آغاز شد. نام‌گذاری فضاپیما به کشتی «کلمبیا» که در بوستن نگهداری می‌شود برمی‌گردد. رابرت گری، کاپیتان کشتی با «کلمبیا» به کاوش در قسمت‌های شمال غربی اقیانوس آرام پرداخت و بعدها با این کشتی زمین را دور زد و نام خود را به عنوان نخستین آمریکایی که با کشتی‌رانی به دور زمین چرخیده است ثبت کرد. نام این شاتل همچنین به «کلمبیا»، نام ماژول فرماندهی آپولو ۱۱ نیز برمی‌گردد.

شاتل کلمبیا پس از عملیات ساخت، در ۲۵ مارس ۱۹۷۹ میلادی به پایگاه فضایی کندی منتقل شد تا برای نخستین پرتاب آماده شود.در ۱۹ مارس ۱۹۸۱ در خلال آماده‌سازی برای تست زمینی، پنج کارگر که با گاز نیتروژن مشغول پاکسازی بودند دچار اختناق شده و دو نفر از آنان جان خود را از دست دادند.