با ادامه خشکسالی‌ها و کاهش بارندگی‌ها، برداشت آب از آب‌های زیر زمینی در کشور رو به افزایش است که به اعتقاد پدر زلزله‌شناسی ایران برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی زلزله‌های کوچک کمتر از ۵ ریشتر را ایجاد خواهد کرد.

به گزارش خبرنگار ایسنا، بر اساس آمارهای رسمی میزان منابع آب تجدیدپذیر کل ایران ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است و مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۶ از کل منابع آب تجدیدشونده کشور حدود ۵.۸۹ میلیارد متر مکعب جهت مصارف بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن و خانگی برداشت شده که حدود ۸۳ میلیارد مترمکعب آن (۹۳ درصد) به بخش کشاورزی، ۵.۵ میلیارد مترمکعب (۶ درصد) به بخش خانگی و مابقی به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص داشته است.

از سوی دیگر به دلیل کم آبی ناشی از کاهش بارندگی‌ها، با افزایش برداشت آب‌های زیر زمینی در کشور مواجه هستیم.

آب‌های زیرزمینی به آب‌هایی گفته می‌شود که در لایه‌های آب‌دار و اشباع زیر زمین تجمع پیدا کرده‌است. این آب‌ها فقط حدود ۴ درصد از مجموعه آب‌هایی را که فعالانه در چرخه آب‌شناختی دخالت دارند، تشکیل می‌دهد. با این وجود حدود ۵۰ درصد جمعیت دنیا از نظر آب شرب متکی به همین آب‌های زیرزمینی هستند.

برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی علاوه بر آنکه فروچاله‌ها را در کشور ایجاد کرده‌، به اعتقاد محققان این امر در بروز زلزله‌های کوچک تا ۵ ریشتر نیز موثر است. دکتر عکاشه پدر زلزله شناسی ایران با تاکید بر این موضوع یادآور می‌شود، وجود هزاران گسل اصلی و فرعی و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی که موجب زلزله‌های کوچک می‌شود، مصیبتی بر سایر مصیبت‌های کشور است.

اثرات برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی در بروز زلزله

دکتر بهرام عکاشه، پدر زلزله‌شناسی ایران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت کاهش بارندگی‌ها و ازدیاد برداشت آب‌های زیر زمینی، گفت: اعتقاد کامل دارم که برداشت بی رویه و استفاده نابه‌جا از آب‌های زیر زمینی باعث زلزله خواهد شد.

وی ادامه داد: معمولا زلزله‌های بزرگ در اعماق بیش از ۵ کیلومتری رخ می‌دهد؛ از این رو بسیار بعید است که در عمق‌های زیاد آبی وجود داشته باشد، ضمن آنکه آب ناشی از باران و برف در عمق‌های کم می‌توانند نفوذ کنند.

عکاشه با تاکید بر اینکه برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی می‌تواند زلزله‌های تا ۵ ریشتر را ایجاد کند، اظهار کرد: ولی بسیار بعید است که رخداد لرزه‌ای ۷ تا ۸ ریشتر ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی باشد.

پدر زلزله شناسی ایران با بیان اینکه بر روی زمین حفره‌های بسیار عمیقی که بتوانند زلزله‌های بزرگ را ایجاد کنند، نداریم، خاطر نشان کرد: بر روی بسیاری از رودخانه‌های کشور سد احداث شده که این امر منجر به کاهش آب رودخانه‌ها شده است و کم آبی در کشور مصیبت دیگر ما و از نظر من نوع دیگر "زلزله" است.

این محقق حوزه زلزله‌شناسی با تاکید بر اینکه برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی باعث ایجاد زلزله‌های کوچک که برای ما هم مهم هستند، خواهد شد، توضیح داد: ساز و کار زلزله‌های بزرگ ۶ تا ۷ ریشتری متفاوت از زلزله‌های کوچک است. در این نوع زلزله‌ها صفحه‌ای بر روی صفحه دیگر فشار وارد می‌کند و در ابعاد بسیار بزرگ زلزله‌های بزرگ رخ خواهد داد، ولی زلزله ناشی از برداشت بی رویه آب‌های زیر زمینی در ابعاد کوچک ایجاد می‌شوند.

رابطه برداشت آب‌های زیرزمینی با زلزله

پدر زلزله شناسی ایران در خصوص رابطه میان برداشت آب‌های زیر زمینی با رخدادهای لرزه‌ای، گفت: با برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی، در لابه‌لای ذرات خاک فضاهای خالی ایجاد می‌شود.

وی در این باره توضیح داد: لابه‌لای ذراک خاک آب وجود دارد که همین آب عامل مقاومت است و با برداشت این مقاومت، فضای خالی ایجاد می‌شود که لغزش را بر روی زمین به همراه دارد.

افزایش جمعیت شهرها و افزایش آسیب‌پذیری

وی با تاکید بر اینکه بیشتر سازه‌های کشور در برابر زلزله‌های حتی ۴ ریشتر آسیب‌پذیر هستند، یادآور شد: با توجه به ساختارها، پی‌های ساختمان‌ها و عرض خیابان‌ها و نارسایی‌های موجود در شهرها، مساله آسیب‌پذیری در برابر زلزله بسیار جدی است؛ ضمن آنکه باید توجه کنیم بیشتر جمعیت کشور ایران در شهرها ساکن هستند و شاید ۱۰ درصد از مردم ایران در روستاها زندگی می‌کنند.

این محقق حوزه زلزله‌شناسی تاکید کرد: شهرها و روستاهای کشور در برابر زلزله‌های حتی با بزرگای ۳ تا ۴ ریشتر هم آسیب‌پذیر هستند.

عکاشه به وضعیت تهران اشاره کرد و گفت: مساله برداشت آب‌های زیر زمینی در تهران مصیبتی بر سایر مصیبت‌ها است؛ چراکه تهران چندهزار گسل دارد و مسلم است که گسل‌های مهم آن چندین هزار نیستند؛ ولی هر گسل کوچک نیز می‌تواند عامل شکست و تخریب باشند.

این محقق به گسل‌های مهم شهر تهران اشاره کرد و افزود: یکی از گسل‌های اصلی آن از شمال شرق تهران به سمت شمال غرب تهران به سمت کرج کشیده شده است و توان لرزه‌زایی ۷ تا ۷.۵ ریشتر را دارد.

وی گسل‌های جنوب‌ تهران را از دیگر گسل‌های تهران نام برد و اظهار کرد: از آنجایی که زمین‌های جنوب تهران سنگی و سخت نیستند، نمی‌توانند انرژی زیادی را در خود نگه دارند، از این رو توان لرزه‌زایی آن‌ها ۶ تا ۶.۵ ریشتر خواهد بود.

عکاشه، جنس زمین در شمال و جنوب تهران را متفاوت دانست و ادامه داد: جنس زمین‌های شمال تهران سنگی و جنس زمین‌های جنوب تهران بیشتر رسوبی است؛ از این رو در زمان زلزله زودتر می‌شکنند.

وی ادامه داد: در هر حال با توجه به جمعیت، ساختار جمعیتی،‌ ساختار شهری و ساختمان‌های موجود در شهر تهران، نجاتی برای آن وجود ندارد.

عکاشه با بیان این‌که برخی از نواحی کشور کمتر لرزه‌خیز هستند، افزود: نیمی از استان خوزستان مانند شهرهای آبادان و خرمشهر زلزله‌خیز نیستند؛ ولی در مقابل شهرهایی چون اهواز استعداد زلزله ۶ ریشتر دارد، ضمن آنکه شهر مسجد سلیمان تجربه زلزله ۷ ریشتر را داشته است.  

این محقق با تاکید بر تجهیز کشور به توسعه ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری، خاطر نشان کرد: همه تهران گسل فعال دارد و محققان ژاپنی چندین بار برای مطالعه این گسل‌ها به ایران آمدند و بر اساس سناریوهای مختلف اعلام کردند اگر گسل شمال تهران فعال شود، تعداد تلفات انسانی زیاد خواهد بود.

وی با بیان اینکه بر اساس مطالعات محققان ژاپنی توان لرزه‌زایی گسل شمال تهران تا ۷ ریشتر خواهد بود، یادآور شد: من معتقدم این گسل توان لرزه‌زایی بیش از ۷ ریشتر را نیز دارد، ضمن آنکه توان لرزه‌زایی گسل‌های جنوب تهران مانند گسل‌های ری شمالی و جنوبی تا ۶.۵ ریشتر خواهد بود؛ چون انرژی‌ آنها تخلیه می‌شود.

عکاشه در عین حال تاکید کرد: ولی از سوی دیگر از آنجایی که زمین‌های جنوب تهران و سازه‌های آن اشکالاتی دارد، صدمات جنوب تهران زیاد خواهد بود.

پدر علم زلزله‌شناسی ایران خاطر نشان کرد: در هر حال در زلزله‌های ۶ و ۶.۵ ریشتر چه در جنوب و چه در شمال تهران کشته‌ها و زخمی‌ها میلیونی خواهد بود. زمانی که گسلش ایجاد می‌شود، امواجی ایجاد و موجب تحرکاتی در خاک خواهد ‌شد؛ از این رو در زمان وقوع زلزله علاوه بر کانون زمین‌لرزه، در مسیر امواج ناشی از زلزله تخریب‌هایی ایجاد می‌شود.

وی با اشاره به ایجاد شهرهای "معین" برای امدادرسانی به شهر تهران در زمان وقوع زلزله، گفت: مشاهده شد که این امر غیر ممکن است و احتمال آسیب‌های اجتماعی بیشتر نیز وجود دارد.