روز شانزدهم ژانویه 2003 زمانی
که اعلام شد کیهان‌پیمای "کلمبیا" با هفت سرنشین راهی فضا شد، کمتر کسی
تصور می‌کرد این پرواز تومار زندگی 7 فضانورد دیگر را ببندد.
به گزارش خبرنگار ایسنا،
17 سال از انفجار "چلنجر" که آن هم باعث کشته شدن 7 سرنشین این ناو شد،
می‌گذشت و مسئولان ناسا علیرغم اخطارهای مکرر امنیتی، پرتاب‌های شاتل را
ادامه می‌دادند. گرچه این پرواز به دلیل حضور "ایلان رامون" خلبان نیروی
هوایی رژیم صهیونیستی به عنوان کیهان‌نورد مهمان با شدیدترین تدابیر امنیتی
انجام شد، اما کسی نمی‌دانست مرگ، نه در پایگاه پرتاب‌های فضایی "کیپ
کندی" که در جای دیگری به کمین نشسته است.
سرنشینان این پرواز عبارتند بودند از:
"ریک هازبند" فرمانده 45 ساله ناو و سرهنگ نیروی هوائی آمریکا در سال
۱۹۹۴ به ناسا ملحق شد و در 1996 یکبار دیگر نیز به فضا رفته بود. "ویلیام
مک کولی" خلبان و افسر نیروی هوایی آمریکا که این اولین سفر وی به فضا
محسوب می‌شد. وی در سال ۱۹۹۶ به ناسا ملحق شده بود. "مایکل آندرسون" متخصص
ماموریت، افسر نیروی هوائی، "کالپانا چاولا" متخصص ماموریت، هندی تبار و با
تجربه ۴۰۰ ساعت پرواز در فضا، "لاورا کلارک" متخصص ماموریت، افسر نیروی
دریائی آمریکا، "دانیل براون" متخصص ماموریت، افسر نیروی دریائی و بالاخره
"ایلان رامون".
کیهان‌پیما طبق برنامه در مدار زمین قرار گرفت و کیهان‌نوردان توانستند
کارهای پیش بینی شده از جمله بیش از 90 آزمایش را به پایان برسانند و
سرانجام به دستور مرکز هدایت پرواز در روز یکم فوریه آماده بازگشت به زمین
شدند، اما کار طبق برنامه پیش‌بینی شده جلو نرفت. هنگام بازگشت شاتل به جو،
دستگاه هدایت خودکار شاتل، چند گردش تند انجام داد تا سرعت شاتل در جو
زمین کم شود. اما نشانه‌هایی مبنی بر غیرعادی بودن رفتار آیرودینامیکی شاتل
با انحراف بیش از حد شاتل به سمت بال چپ ظاهر شد. به دنبال این وضعیت
تعدادی از حسگرهای دما در سمت چپ شاتل از کار افتادند و حفظ تعادل شاتل در
جو زمین بسیار مشکل شد.
مرکز هدایت پرواز با "ریک هازبند"، فرمانده شاتل در مورد دمای غیرطبیعی
بدنه شاتل در حال مکالمه بود که ناگهان تماس با شاتل قطع شد. تنها چند
دقیقه بعد کارشناسان ناسا متوجه شدند "کلمبیا" و سرنشینانش تکه‌تکه
شده‌اند. یک عکاس آماتور به نام دکتر "اسکات لیبرمن" که در خط ساحلی
کالیفرنیا قدم می‌زد، پدیده نادری را در آسمان دید و از آن عکس گرفت: آخرین
لحظات زندگی کیهان‌پیمای "کلمبیا". این عکس شاتل بقایای به جای مانده از
بال چپ شاتل را در جو زمین نشان می‌داد.
بلافاصله بعد از حادثه گروهی با نام «هیئت مستقل تحقیقات در مورد سانحه
"کلمبیا"» شامل کارشناسان مختلف وارد کار شدند تا دلایل حادثه را بیابند.
حاصل کار این گروه که 7 ماه زمان و 20 میلیون دلار صرف آن شد، گزارش 248
صفحه‌ای بود که نشان می‌داد فقدان مدیریت صحیح، عدم شفافیت مدیران
ناسا، توجیه اشتباهات به جای رسیدگی به آن‌ها، بی‌توجهی به مسائل ایمنی،
فرهنگ دیوان‌سالارانه ناسا، نیز اشکالات فنی و کمبود بودجه موجب این حادثه
شده‌اند.
پژوهش‌ها بیانگر این واقعیت بود که یک قطعه عایق سبک که هنگام پرتاب
شاتل کلمبیا از مخزن سوخت آن جدا شد، به بدنه فضاپیما برخورد کرد. در
ثانیه 81 پس از پرتاب، کاشی‌های ضد حرارتی این فضاپیما دچار شکستگی شد.
علیرغم ارائه پیشنهاد عکس‌برداری از ناو که می‌توانست مرکز کنترل را
متوجه اشکال به وجود آمده کند، مهندسان ناسا بعنوان تصمیم گیرنده، نسبت به
این هشدارها بی تفاوت بمانند.
لازم به ذکر است که در زمان بازگشت سفینه‌های فضایی به زمین به دلیل
سرعت بالا و پدیده گرمایش ایرودینامیکی باید حرارت زیادی را تحمل کنند.
برای آن که این حرارت به ناو صدمه نزند، فضاپیماها با نوعی کاشی پوشانده
می‌شوند که از الیاف سیلیس ساخته شده‌اند. این کاشی‌ها قدرت بسیار ناچیزی
در انتقال حرارت دارند و می‌توانند بدنه شاتل را از آسیب دیدن مصون دارند.
این کاشی‌ها آن قدر حرارت را آهسته منتقل می‌کنند که فقط چند ثانیه پس از
خارج کردن آن‌ها از یک کوره با درجه حرارت بالا می‌توان آن‌ها را به دست
گرفت، بدون آن که کوچک‌ترین آسیبی به دست برسد.
علاوه بر این، مهندسین ناسا دست کم هشت فرصت برای پیشگیری از این
حادثه را از دست داده‌اند. گزارش‌ها حاکی است که حداقل از 9 سال قبل به
ناسا اخطار داده شده بود که در صورتی که کاشی‌های محافظ ضدحرارت نصب شده
روی بال‌های شاتل صدمه ببیند، امکان فاجعه در پرواز شاتل وجود خواهد
داشت.
گاه‌شمار نابودی شاتل:
۲۱ ژانویه 2003
گروه مهندسان گزارش می‌دهد. بر اساس فیلم پرتاب شاتل و تجربه قبلی، به
نظر می‌رسید ابعاد قطعه‌ای که به بال چپ اصابت کرده ۵۱ سانتیمتر در ۴۱ در
۱۵، به وزن 1/21 کیلوگرم باشد. این حادثه باعث از بین رفتن حداقل بخشی از
کاشی‌های عایق، به اندازه ۸۱ سانتیمتر در ۱۸، به عمق ۵ سانتیمتر شده است.
۲۲ ژانویه
پس از اتمام ارزیابی نتیجه‌گیری می‌شود هر چند این اتفاق باعث ورود
حرارت می‌شود، اما کلیت ساختار کلمبیا به خطر نیفتاده و قدرت مانور و
پرواز از بین نمی‌رود.
۲۳ ژانویه
تحلیل مهندسان مورد ارزیابی دوباره قرار می‌گیرد.
۲۴ ژانویه
این تحلیل به مدیریت این پرواز ارائه می‌شود.
۲۷ ژانویه
مدیریت پرواز بعد از بررسی، نتیجه می‌گیرد که برخورد به بال چپ، خطری را متوجه "کلمبیا" نمی‌کند.
1 فوریه
8:15:00 موشک‌های ترمز "کلمبیا" روشن شده و حرکت به سمت زمین آغاز می‌شود.
08:53 سه دستگاه اندازه‌گیری حرارت ترمز هیدرولیک روی بال چپ، افزایش
غیرعادی حرارت را گزارش می‌کند. این اولین نشانه وقوع یک مسئله حرارتی
است. ناو از سایر جهات سالم است. سامانه اخطار روشن نیست.
08:56 اندازه‌گیر چهارم روی چرخ‌های بال چپ، افزایش حرارت نشان می‌دهد:
حدود افزایش از ۱۶ درجه سانتیگراد به ۲۲ درجه در عرض ۵ دقیقه.
اندازه‌گیرهای سامانه هیدرولیک داخلی و سپس خارجی بال چپ از کار می‌افتند.
سیم این دستگاه‌ها از کنار مخزن چرخ چپ می‌گذرد. یک اندازه‌گیر روی سطح
بال، در محل اتصال به بدنه، افزایش حرارت به ۳۳ درجه را نشان می‌دهد.
دستگاه‌های داخل قسمت بار و بال راست، هیچ‌گونه افزایش غیر عادی حرارت را
نشان نمی‌دهد.
"کلمبیا" در این زمان بر فراز ایالت کالیفرنیا است و یکی از ناظرین روی
زمین گزارش می‌کند قطعاتی را دیده که از "کلمبیا" جدا می‌شوند. حرارت روی
دماغه فضاپیما و لبه بال‌هایش در این هنگام به بالای ۱۵۰۰ درجه سانتیگراد
می‌رسد.
08:58 داده‌های مربوط به حسگرهای حرارتی بال چپ شاتل قطع می‌شوند.
08:59 رایانه‌ای که هدایت پرواز را در اختیار دارد، می‌کوشد با حرکت
دادن بال چپ، کشش منفی ایجاد کند... زنگ خطر در داخل کابین به صدا در
می‌آید. این اولین زنگ خطر به کیهان‌نوردان "کلمبیا" و مرکز کنترل در
هوستون در تگزاس است.
تنظیم بال‌ها نمی‌تواند جلوی افزایش کشش روی بال را بگیرد. رایانه، دو
تا از چهار موتور موشکی در سمت راست که بخشی از سامانه واکنشی است، روشن
می‌کند. در این لحظه، کلمبیا بالای غرب ایالت تگزاس است. حدود ساعت
09:00 ارتباط صوتی و ارسال اطلاعات از دور متوقف می‌شود. از منطقه «دالاس
فورت وُرث» تگزاس آثار انفجاری گزارش می‌شود. مرکز هوستون می‌کوشد نخست از
طریق کانال‌های معمول موج کوتاه و سپس از طریق یو.اچ.اف با "کلمبیا" تماس
بگیرد. شاتل در ارتفاع 63132/67 متری زمین قرار دارد و با سرعت 18/3ماخ
به سمت زمین حرکت می‌کند.
20:09 بدنه اصلی شاتل منفجر می‌شود.
09:29 ناسا اعلام وضعیت اضطراری می‌کند.
14:00 سقوط "کلمبیا رسما" اعلام می‌شود. ...
اعلام خطرهایی که ندیده گرفته شد:
12 آوریل 1981: "جان یانگ" و "رابرت کریپین" نخستین پرواز مداری شاتل
فضایی را آغاز کردند. در جریان پرتاب، "رابرت کریپین" وجود تکه‌های یخ و
پراکندگی آن‌ها را ضمن پرتاب، گزارش داد.
ژوئن 1983: در جریان پرتاب فضاپیمای "چلنجر"، قطعاتی از فوم روکش مخزن
سوخت خارجی کنده شد. بر اساس تصاویر به دست آمده خراش‌هایی در اندازه 30
در 50 سانتیمتر در بخش چپ مخزن دیده شده بود. 65 خراش سطحی داشت.
21 دسامبر 1988: کیهان‌پیمای "آتلانتیس" با 5 کیهان‌نورد، سکوی پرتاب را
در پایگاه فضایی کندی به سوی مدار زمین ترک گفت. در جریان پرتاب، یک قطعه
ناشناخته به شاتل برخورد کرد و یکی از کاشی‌های ضد حرارتی کنده شد.
9 ژانویه 1990: کیهان‌پیمای "کلمبیا" با 5 کیهان‌نورد راهی فضا شد.
عکس‌های برداشته شده از جریان پرتاب نشان داد که 5 خراش بر روی فوم‌های
مخزن خارجی به طول 14 تا 70 سانتیمتر وجود دارد.
4 دسامبر 1998: فضاپیمای "ایندور" با 6 سرنشین راهی مدار زمین شد. در
جریان پرتاب، قطعات فوم کنده شده از مخزن سوخت خارجی، بیش از یکصد خراش را
در سپر حرارتی فضاپیما به وجود آورد.
7 اکتبر 2002: فضاپیمای "آتلانتیس" سکوی شماره پایگاه پرتاب‌های "کیپ
کاناورال" را ترک گفت. بررسی کارشناسان پس از این سفر نشان داد که 33 ثانیه
پس از پرتاب و در ارتفاع حدود 4 کیلومتری یک قطعه از پوشش مخزن خارجی در
ابعاد 3 در 6 در 30 سانتیمتر از آن جدا شد و به حلقه اتصال موشک و فضاپیما
خورد. این ضربه حفره‌ای به اندازه 10 در 3 سانتیمتر در آن ایجاد کرد.
کارشناسان ناسا، این حادثه را به مقامات بالاتر اطلاع و اعلام خطر کردند،
اما توجهی به این تذکر داده نشد.
سال 2002: پنج نفر از 9 عضو هیأت مشاوران ناسا با اعلام هشدار نسبت به
بروز مشکلات ایمنی در ناوگان شاتل‌ها، از سمت خود کناره‌گیری کردند؛
اما مدیر ناسا واکنش مناسبی نشان نداد!