معاون پژوهشی پژوهشکده علوم‌ زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور مباحث مطرح شده در خصوص اینکه زلزله اخیر در تهران و دیگر مناطق کشور به دلیل اجرای پروژه هارپ بوده را رد کرد و افزود: فناوری هارپ بیشتر یک پروژه خیالی است که ریشه در زمان پروژه جنگ ستارگان رونالد ریگان در دهه ۸۰ میلادی دارد.

به گزارش دیده بان علم ایران دکتر حمید نظری اظهار داشت: در آن هنگام با ایده جنگ ستارگان به چنین پروژه‌ای می‌اندیشدند تا از ایستگاه‌های زمینی و ماهواره‌ها برای برخورد با موشک‌های بالستیک شوروی از آن استفاده کنند اما این موضوع در اوایل قرن ۲۱میلادی منتفی شد و اکنون بیشترین مورد استفاده از فناوری هارپ مطالعات کیهانی و آب و هوایی با امواج رادیو مغناطیسی است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: حال حتی اگر در تئوری نیز گفته شود که فن‌آوری هارپ توانایی تحریک گسل‌ها و در نهایت تولید زلزله را داراست، باز هم از نظر علمی و عملی قابل قبول نیست چرا که باید بتواند  انرژی را از سطح زمین به عمق چند کیلومتری منتقل کند که امری ناممکن است.

این پژوهشگر با بیان این‌که زمانی که زمین‌لرزه رخ می‌دهد میزان جابه‌جایی لایه‌های زمین در دو سوی صفحه گسل از ژرفای کانونی رهایی تنش به سوی سطح زمین کم می‌شود، خاطرنشان کرد: برای نمونه در انجام آزمایش‌های هسته‌ای یا موشکی هم اگر چه نوع موج دریافتی توسط سنجنده‌های لرزه‌ای نسبت به امواج طبیعی حاصل از رخداد زمین‌لرزه طبیعی آشکارا متفاوت و قابل شناسایی است.

نظری با تاکید بر این‌که چنین آزمایش‌هایی تنها سبب شکل‌گیری دگرشکلی و جابه‌جایی بیشتر در سطح زمین نسبت به عمق خواهند شد، افزود: این‎که گفته می‌شود استفاده از هارپ منجر به وقوع زلزله یا تحریک گسل‌ها شده یک داستان ژول‌ورنی بوده که با اهداف اقتصادی خاص و به‌نوعی بیان آرزوی برخی است که منتشر می‌شود و نمی‌تواند ریشه و پایه‌ای در حقیقت و دانش داشته باشد.

معاون پژوهشی پژوهشکده علوم‌ زمین با بیان این‌که در واقع انرژی که از طریق فناوری هارپ تابیده می‌شود امکان نفوذ به عمق زمین را در مقیاس کانونی زمین‌لرزه‌ها ندارد، تصریح کرد: قوی‌ترین لیرزهای شناخته شده کنونی توانایی نفوذی بیش از ده‌ها سانتی‌متر و یا به عبارتی کمتر از یک متر را ندارند که بر همین اساس اگر به زلزله‌های رخ داده در استان‌های مختلف کشور همچون کرمانشاه (عمق ۱۸ کیلومتر) و کرمان (عمق ۱۰ کیلومتر)، یا زلزله بم و زمین‌لرزه اخیر کرج با ژرفای کانونی حدود ۷ کیلومتر نگاهی بیاندازیم، می‌بینیم که قابل تصور نیست چنین رخدادهایی را به دلیل اجرای پروژه‌های انسان‌زاد چون هارپ بدانیم.

این استاد دانشگاه، ضمن ابراز تاسف از این‌که موضوع هارپ در این برهه از زمان به گونه‌ای نادرست بر سر زبان‌ها افتاده، در در خصوص این‌که آیا انجام اکتشافات معدنی و رسیدن به ذخایر نفت و گاز را نیز می‌توان با استفاده از فناوری هارپ انجام داد اینگونه پاسخ داد: پایه فناوری هارپ روی امواج رادیو مغناطیسی است بنابراین هر آنچه در پوسته زمین باشد که سبب آنومالی فیزیکی و شیمیایی خاک سطح زمین شود می‌تواند رفتار الکترومغناطیس متفاوتی از خود نشان دهد و به عنوان یک آنومالی قابل مشاهده منظور شود که این کار اکنون از طریق تهیه تصاویر ماهواره‌ای و رادار و طیف‌های مختلف رنگی برای شناسایی ذخایر معدنی انجام می‌شود.

نظری با بیان این‌که اکتشاف کانسارهای پنهان و ذخایر معدنی قرارگرفته در عمق زمین را نمی‌توان با استفاده از این فناوری مشخص کرد، تصریح کرد: تنها می‌توان با کمک تغییراتی که در ویژگی‌های رسوبات سطحی (خاک) وجود دارد به این مهم دست یافت که برای نمونه وجود گیاهان خاص در برخی مناطق می‌تواند نشان از وجود عنصری خاص در خاک و به عبارتی کانساری در ژرفا باشد و در مناطقی که ذخیره سرب و روی وجود دارد گسترش گیاه گل‌پر مشاهده می‌شود.

به گفته وی، گسل‌ها در ایران فعال هستند و تقریبا ایران ۲٫۵ سانتی‌متر در سال بین صفحه تازی و اوراسیا فشرده می‌شود که چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از این میزان فشردگی باید به صورت زلزله یا به عبارتی دگرشکلی شکننده که همان زلزله است رها شود.

معاون پژوهشی پژوهشکده علوم‌زمین ادامه داد: حال ممکن است این میزان از رهایی تنش در یک سال تنها ‌درصدی از نرخ یاد شده باشد که در این صورت برای رسیدن به نقطه تعادل در دوره‌های بعدی با توجه به این‌که در سال جاری شاهد فعالیت نسبی بالاتری در جبران میزان تنش رها شده در سال‌های پیشین گذشته خواهیم بود؛ بنابراین نمی‌توان گفت سال ۹۶ یک سال خاص برای ایران است.

نظری تاکید کرد: در سال‌های نه چندان دور نیز شرایط مشابه از فعالیت لرزه‌ای وجود داشته به گونه‌ای که فلات ایران دستخوش چند زلزله بزرگ و پیاپی در آن سال‌ها بوده و همه این موارد به این موضوع بازمی‌گردد که پوسته ایران زمین چگونه بتواند پذیرای دگرشکلی حاصل از کوتاه‌شدگی ۲۵ میلیمتری سالانه و رهایی ۱۰ تا ۱۵ درصد تنش شکنا در بازه سالیانه باشد.

معاون پژوهشی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور ادامه داد: با استانداردها و شیوه‌نامه‌های گوناگون هر گسلی که بر پوشش جوان زمین در بازه زمانی کواترنری  اثر کرده باشد گسل فعال منظور می‌شود، اگرچه دوره بازگشت و جنبش آنها با یکدیگر متفاوت است و به درازای گسل و ویژگی‌های هندسی و سازوکار آن بازمی‌گردد.

وی با بیان این‌که بازه برخی از گسل‌ها به دوره هزارساله و چند صدساله بازمی‌گردد، خاطرنشان کرد: در ایران بیشتر گسل‌ها به جز گسل شمال تبریز بازه‌ای هزارساله و یا بیشتر برای بازگشت دارند که در این میان وقتی از بازه زمانی هزارساله و یا بیشتر برای برخی از گسل‌ها سخن می‌گوییم باید توجه داشت که  دستگاه‌های لرزه‌نگار تنها کمی بیش از یکصدسال است که ساخته و بکار گرفته شده‌اند و از ان نیان نزدیک به ۵۰ سال نخست سده بیستم نیز دقت کافی و قابل اعتمادی در مکان‌یابی و بزرگا نداشته‌اند و چندان قابل استناد نبودند.

به گفته دکتر نظری از دیگر سوی دور از ذهن نخواهد بود اگر بپذیریم حافظه تاریخی ما نیز روایتگر تمامی آنچه که از زلزله‌هایی که ممکن است در گذشته  رخ داده باشد؛ به درستی نباشد و ما این اندیشه را داشته باشیم که آن منطقه به سبب نداشتن داده و اطلاعات زمین لرزه‌ای در طی سده گذشته و یا دربازه زمانی حافظه یک و یا دو نسل از نیاکانمان مکانی امن و بدون خطر لرزه‌ای در نظر گرفته شود.

نظری با تاکید بر این‌که که نشانه‌های زمین‌شناختی و زمین‌شناسی زمین‌لرزه‌ها چنین موضوعی را تایید نمی‌کند، تصریح کرد:  امروز در جای جای کشورگسل‌های فعالی را شناسایی کرده‌ایم که بسته به دوره بازگشت اندازه‌گیری شده در هر یک جنبش دوباره لرزه‌ای آنها می‌تواند در یک دوره زمانی چند هزارساله از فعالیت لرزه‌ای دوباره برآورد شود.

وی با بیان این که زلزله رخ داده در استان البرز ناشی از جنبش احتمالی گسله اشتهارد و یا طبق دیگر نظرات  گسل ماهدشت-جنوب کرج بوده است گفت: تردیدی نیست که رخداد هر زمین‌لرزه‌ای سبب آشفتگی در میدان تنش به ویژه در پیرامون کانون زمین‌لرزه خواهد بود و از این نگاه بازتاب اثر رخدادهای لرزه‌ای از گسلی به گسل دیگر به عنوان سرچشمه لرزه‌ای از نظر تئوری ناممکن نیست ولی با توجه به ویژگی‌های زمین‌ساختی در زلزله‌ای که در جنوب کرج رخ داده ارتباط معنی‌داری با گسل شمال تهران و یا دیگر گسل‌های پیرامونی آن نمی‌توان یافت.

به گفته این کارشناس ارشد، همچنین از نظر ژرفای کانونی و سازوکار مشاهده شده نیز نمی‌تواند سبب جنبش گسله‌ای چون گسل شمال تهران شود اما اینکه تا برقراری آرامش در میدان تنش در دو سوی خاوری و یا باختری همان گسل دوباره شاهد زلزله‌ای باشیم دور از انتظار نیست اگرچه با توجه به درازای گسل، ظرفیتی برای رخداد زمین‌لرزه‌های بزرگتر از ۶ تا ۶٫۵ ریشتر را از دیدگاه تئوری نخواهد داشت.