ازون سپر حفاظتی میان انسان و پرتو فرابنفش

لایه ازون با جذب پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامه زندگی روی کره زمین می‌شود و نابودی آن به منزله نابودی حیات انسان ها است.

به گزارش ایرنا از پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، لایه ازون یا ازون‌ سپهر، با غلظت بالایی از مولکول ازون در لایه استراتوسفر جو زمین قرار دارد و در سده اخیر به دلیل فعالیت‌ های صنعتی بشر آسیب دیده است.

در سال 1985نمایندگان 49 کشور در وین، خط مش جهانی حفاظت از لایه ازون را اتخاذ کردند که با 21 ماده و دو الحاقیه به تصویب کنوانسیون وین رسید.

پروتکل مونترال نیز حاصل تلاش حفاظت از لایه ازون است که نمونه ای از همکاری های بین المللی موفق برای حفاظت از زمین شناخته می شود.

*** تخریب لایه ازون
لایه ازون می‌ تواند در مجاورت کلر و فلوئور تخریب شود که عمدتا به این اتفاق سوراخ شدن لایه ازون گفته می‌شود، این عناصر در برخی ترکیبات پایدار به ویژه کلرو فلوئورو کربن ها (CFC) که به وسیله فعالیت نور فرابنفش تجزیه شده اند، به استراتوسفر راه یافته‌اند.

ضخامت لایه‌های ازون در نیمکره شمالی در سال، تقریبا چهار درصد کاهش می‌ یابد و حدود 4.6 درصد از سطح زمین به وسیله لایه ازون پوشیده نمی‌شود که به آنها سوراخ ازونی گفته می‌شود.

سوئدی ها در 23 ژانویه 1978 اولین مردمانی بودند که مصرف افشانه ‌ها را به دلیل صدمه زدن به لایه ازون ممنوع کردند.

در دوم آگوست 2003 نیز دانشمندان اعلام کردند که فرسایش لایه ازون به سبب ممنوعیت استفاده از کلرو فلوئورو کربن ها در حال کاهش است.

*** عاملان تخریب لایه ازون در ایران
صنایع برودتی و سردکننده‌ها، سازندگان یخچال ها و فریزرهای خانگی، صنعتی و تجاری، صنایع ابر و اسفنج سازی، بخش دفع آفات کشاورزی و سیستم های تهویه مطبوع، کپسول های اطفای حریق، حلال اسپری های پاک کننده قطعات الکترونیکی و ساخت کولر خودروها از جمله کارخانجات مصرف کننده گازهای مخرب لایه ازون در کشور هستند.

آفت‌کش و ضد عفونی کننده استفاده شده در بخش کشاورزی، افزایش مقدار گازهای گلخانه‌ ای در جو و پدیده گرمایش جهانی از دیگر عوامل تخریب لایه ازون هستند.

دانشمندان هشدار داده‌اند پدیده گرم شدن زمین می‌تواند تلاش ‌ها برای ترمیم حفره ازون را که قرار است تا سال 2050 انجام گیرد، حدود 30سال به تعویق ‌اندازد.

*** ضرورت حفاظت از لایه ازون
اگر لایه ازون از بین برود، زندگی از کره زمین رخت بر خواهد بست، با از بین رفتن لایه حیاتی ازون؛ نسل بشری، پوشش گیاهی و حیات جانوری در مدت کوتاهی به صورت اسفباری منقرض خواهد شد.

قرار گرفتن مستقیم زیر تابش فرابنفش خورشید، باعث سرطان پوست، بروز آب مروارید، تخریب سیستم دفاعی بدن و پیری زودرس می شود، بنابراین لایه ازون تنها سپر حفاظتی میان ما انسان ها و پرتو فرابنفش خورشید است.

ولی در حال حاضر با آسیب دیدن این لایه، میزان تشعشعات ماورای بنفشی که به زمین می‌رسد شدت یافته و این مساله باعث ایجاد سرطان های پوست، تضعیف مکانیزم دفاعی و ایمنی بدن انسان و همچنین ایجاد آب مروارید شده است.

علاوه بر این موارد آسیب دیدن لایه ازون، نظام زیست محیطی سرتاسر پهنه گیتی را دچار ناهماهنگی و نبود توازن جدی کرده است.

*** پیامدهای تخریب لایه ازون
تخریب و سوراخ شدن لایه ازون باعث عبور غیر قابل کنترل اشعه فرابنفش خورشید می‌شود که این امر نیز سبب افزایش دمای زمین، ذوب شدن یخ های قطبی، افزایش آب دریاها، به زیر آب رفتن خشکی ها، سوختگی پوست، ابتلا به سرطان پوست، بیماری های چشمی، همچنین وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گیاهان و بالاخره باعث انقراض زندگی تمام موجودات کره زمین می‌شود.

*** ازون چیست؟
اشعه های خطرناک ماوراء بنفش با تابیدن نور خورشید مولکول های ازون را می‌شکافند ولی این لایه آن ها را مسدود می‌ کند؛ بنابراین اگر این لایه تخریب شود، مقدار بیشتری از این اشعه‌ های فرابنفش به سطح زمین خواهد رسید، لایه ازون قسمتی از استراتوسفر است که حاوی گاز طبیعی ازون O3 است.

ازون توانایی جالب توجهی در جذب برخی از فرکانس های اشعه فرابنفش دارد. لایه ازون زیاد چگال نیست طوری که اگر آن را در تروپوسفر متراکم کنیم ضخامت آن تنها در حد چند میلیمتر خواهد بود.

ازون در جو زمین عموما توسط شکستن مولکول دو اتمی اکسیژن به دو اتم تنها، به وسیله نور فرابنفش به وجود می‌ آید به طوری که بعد از این اتفاق، اکسیژن تک اتمی با اکسیژن نشکسته ترکیب شده و لایه ازون به وجود می‌آید.

مولکول ازون ناپایدار است و هنگامی که نور فرابنفش به آن برخورد می‌کند به یک مولکول اکسیژن و یک اکسیژن اتمی شکسته می‌شود؛ به این فرآیند مداوم، واکنش زنجیره‌ای ازون اکسیژن می گویند.

اگر لایه استراتوسفر که ازون را در دل خود جای داده نباشد، زنده بودن موجودات از جمله انسان ها ممکن نخواهد بود.

*** اقدامات انجام شده برای حفاظت از لایه ازون
ابتدا در سال 1985 کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازون توسط سازمان ملل متحد و دیگر کشورها تدوین شد و سپس در سال 1987 پروتکل مونترال در سازمان ملل متحد توسط 46 کشور پذیرفته شد.

طبق پروتکل مونترال، کشورهای توسعه یافته تعهد کرده‌اند که به تولید مصرف مواد مخرب لایه ازن (cfcها، هالون‌ها و تتراکلرید کربن) در سال 2000 میلادی خاتمه دهند و کشورهای در حال توسعه را از نظر مالی و تکنیکی حمایت کنند. همچنین طبق این پروتکل مقرر شده است، کشورهای در حال توسعه نیز با 10 سال تاخیر یعنی در سال 2010 میلادی به مصرف مواد مذکور پایان دهند.

ایران در سال 1369 به کنوانسیون وین و پروتکل مونترال مرکزی ملحق شد. دفتر حفاظت لایه ازن در سال 1372 با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برنامه عمران سازمان ملل متحد تشکیل شد و به طور رسمی کار خود را از سال 1373 آغاز کرد.

*** آیا حفره‌های لایه ازون قابل ترمیم است ؟
اگر کشورهای عضو کنوانسیون وین و پروتکل مونترال به تعهدات خود عمل کنند و مصرف مواد مخرب لایه ازون را طبق برنامه زمان‌ بندی شده حذف کنند، چرخه طبیعی تشکیل ازون به حالت طبیعی خود بر می‌گردد و سوراخ‌ های لایه ازون ترمیم می‌شود، البته در شرایط مناسب و مساعد دست کم 50 سال طول می‌کشد تا این حفره‌ها ترمیم شوند.