بهره برداری از ذخایر شن و ماسه چگونه بحران ساز می شود؟

محققان معتقدند که بهره برداری بی رویه از منابع شن و ماسه در سطح جهان باعث کمبود این منابع شده است و علاوه بر آن به محیط زیست آسیب می زند، جوامع را به خطر می اندازد و حتی سبب ترویج جنگ و خشونت می شود.

به گزارش روز دوشنبه گروه علمی ایرنا از خبرگزاری یونایتدپرس، جمعی از کارشناسان مرکز تحقیقات تنوع زیستی در آلمان و پژوهشگرانی از دانشگاه های میشیگان، جورجیا و بویز در آمریکا می گویند که مردم با مشاهده گستردگی پوشش شن و ماسه در سواحل و بیابان های بی پایان بی درنگ منبعی نامحدود را برای آن تصور می کنند.

اما بر اساس چشم اندازی که در نشریه علمی Science منتشر شده است، تقاضای روزافزون برای شن و ماسه به همراه استخراج کنترل نشده این مواد معدنی برای تامین تقاضا، عوامل اصلی کمبود آن هستند. شواهد فراوانی وجود دارد که نشان می دهد مقدار شن و ماسه در بسیاری از مناطق تا حد زیادی کاهش یافته و کمیاب شده است.

برای نمونه در ویتنام، تقاضای داخلی برای شن و ماسه بیش از ذخایر کل این کشور است؛ به طوری که براساس اطلاعیه های رسمی، در صورت تداوم وضعیت موجود، منابع شن و ماسه های ویژه ساخت و ساز در این کشور احتمالا تا سال 2020 به اتمام می رسد.

این مشکل به ندرت در بحث های علمی مورد توجه قرار می گیرد و از لحاظ سیستماتیک مورد مطالعه قرار نگرفته است.

با این حال، گرایش رسانه ها به واکاوی تبعات بهره برداری بی رویه از منابع شن و ماسه باعث شد که محققان نیز به آن توجه کنند؛ به واقع، محققان تلاش های زیادی برای اندازه گیری تأثیر ساختارهای زیربنایی مانند جاده ها و ساختمان ها بر زیستگاه های اطراف آنها انجام می دهند، اما اثرات استخراج معادن مانند معادن شن و ماسه برای ایجاد سازه ها نادیده گرفته شده اند.

** تقاضای روزافزون برای شن و ماسه

شن و ماسه در حال حاضر بیشترین مواد معدنی استخراج شده در جهان است، به طوری که میزان بهره برداری از منابع این دو ماده از استخراج سوخت های فسیلی و زیست توده پیشی گرفته است.

همچنین شن و ماسه دو عنصر کلیدی برای ساخت بتن، جاده ها، شیشه و ابزارهای الکترونیک هستند. مقدار زیادی شن و ماسه برای پروژه های آبادسازی زمین، استخراج گاز و برنامه های بازسازی ساحلی مورد بهره برداری قرار می گیرد.

این در حالی است که وقوع سیل های اخیر در هوستون، هند، نپال و بنگلادش به تقاضای جهانی برای شن و ماسه دامن می زند و آن را بیش از پیش افزایش خواهد داد.

در سال 2010، کشورها حدود 11 میلیارد تن شن و ماسه فقط برای ساخت و ساز استخراج کردند؛ بیشترین میزان این بهره برداری در منطقه آسیا و اقیانوس آرام و به دنبال آن، اروپا و آمریکای شمالی بود.

** استخراج شن و ماسه و آسیب به انسان و محیط زیست

پیامدهای منفی بهره برداری بی رویه شن و ماسه در مناطق فقیر محل استخراج این مواد معدنی کاملا حس می شود.

همچنین استخراج گسترده شن و ماسه اکوسیستم های رودخانه ها و سواحل را تغییر می دهد، افزایش رسوبات معلق را به همراه دارد و باعث فرسایش می شود.

تحقیقات همچنین نشان می دهد که عملیات استخراج شن و ماسه بر تعدد گونه های مختلف جانوری، از جمله ماهی ها، دلفین ها، تمساح ها و سخت پوستان تاثیر منفی دارد.

استخراج شن و ماسه تأثیرات جدی بر معیشت مردم نیز دارد؛ زیرا سواحل و تالاب ها از ساکنان جوامع ساحلی در برابر دریاهای خروشان محافظت می کنند و افزایش روزافزون فرسایش ناشی از استخراج شن و ماسه باعث می شود که این جوامع در برابر بروز سیل و طوفان آسیب پذیرتر شوند.

گزارش اخیر شبکه Water Integrity نشان داد که استخراج بی رویه شن و ماسه اثرات سونامی اقیانوس هند در سال 2004 در سریلانکا را تشدید کرد.

در دلتا مکونگ، استخراج شن و ماسه در حال کاهش چشمگیر ذخایر رسوبی است که این موضوع پایداری دلتا را تهدید می کند و احتمالا باعث افزایش نفوذ آب شور در فصول خشک سال می شود و خطری برای امنیت آب و غذای جوامع محلی خواهد بود.

محققان خاطرنشان کردند که علاوه بر این، استخراج شن و ماسه بر سلامت و بهداشت نیز تاثیر منفی دارد که هنوز چندان مشخص نشده و لازم است که تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام شود.

به گفته محققان، فعالیت های استخراج شن و ماسه باعث ایجاد استخرهایی از آب راکد می شود که می توانند مکان های مناسبی برای پرورش پشه های مالاریا باشند.

این استخرها همچنین ممکن است نقش مهمی در گسترش بیماری های در حال ظهوری مانند زخم Buruli در غرب آفریقا داشته باشد که یک عفونت باکتریایی پوست است.