مسعود رضازاده
حدود سه ماه پیش بود که رادیوتلسکوپ بزرگ آرسیبو به دلیل فرسودگی و آسیب‌های ناشی از طوفان فرو ریخت. این رادیو تلسکوپ ۵۷ ساله ۳۰۵ متر قطر و ۹۰۰ تن وزن داشت و در طول موج ۳ سانتی‌متر تا ۱ متر فعال بود. اکنون ناسا به فکر جایگزینی برای آن اینبار در کره‌ی ماه است.
چه چیزی ساخت رادیوتلسکوپ غول‌پیکر یک کیلومتری در ماه را توجیه می‌کند؟
ساخت چنین رادیو تلسکوپی در ماه زمینه‌ساز اکتشافات بسیاری خواهد بود. باید دانست لایه‌ی یونوسفر زمین اجازه‌ی ورود طول موج‌های بزرگ را نمی‌دهد. اما اگر چنین تلسکوپی در سطح پشت ماه ساخته شود گذشته از اینکه خود ماه همانند یک مانع فیزیکی از تداخلات رادیویی رها شده از سمت زمین جلوگیری می‌کند امکان دسترسی به طول موج‌های بین ۱۰ تا ۵۰ متر نیز فراهم می‌شود. طول‌موج‌هایی که تا کنون توسط بشر رصد و کشف نشده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان پدیده‌ی شفق قطبی در اطراف سیارات فراخورشیدی مانند زمین را مشاهده کرد و یا حتی می‌توان سیگنال‌های رادیویی از نخستین روزهای تولد کیهان پیش از تولد ستارگان و کهکشان‌ها را آشکار کرد.
همانطور که می‌دانید هرچه قطر دهانه‌ی تلسکوپ (رادیوتلسکوپ) بزرگ‌تر باشد توان تفکیک و کارایی آن افزایش می‌یابد. اما پس از گسترش ابعاد سازه آنگاه عملیات مهار، پایدارسازی و نگهداری از آن کار خیلی ساده‌ای نخواهد بود. مشکلاتی مانند فرسایش توسط باد، آب و کنترل وزن بسیار زیاد سازه در تندباد و طوفاندمانند آنچه که در رادیوتلسکوپ آرسیبو دیده‌ایم هزینه سرویس و نگهداری آن را به شدت افزایش می‌دهد. اما در ماه به دلیل جاذبه‌ی بسیار ضعیف ماه، وزن سازه تلسکوپ بطور چشم‌گیری کاهش می‌یابد و از سوی دیگر با عوامل فرسایشی مانند باد و طوفان ریزش های جوّی روبه‌رو نخواهیم بود. همه‌ی این‌ها کاهش هزینه‌های ساخت و نگهداری را به دنبال خواهد داشت.
ایده ساخت رادیوتلسکوپ در ماه نخستین‌بار توسط آقای «فرانک دریک» منجم و اخترفیزیکدان معروف که از پیشگامان جستجوی هوش فرازمینی و کاشف معادله‌ی »دریک» برای تخمین تعداد تمدن‌های فرازمینی است مطرح شد.
آقای دریک در کنفرانسی در سال ۱۹۸۶ پیشنهاد ساخت تلسکوپ‌های غول‌پیکر از نوع آرسیبو در ماه را مطرح کرد. او در سخنرانی خود گفت : ماه دهانه‌های بسیاری در خود جای داده است که می‌توان با یافتن یک دهانه
با لبه‌های محکم و شکل هندسی مناسب می‌توان نیاز به ساخت عناصر بزرگ ساختاری را به حداقل ممکن رساند. چنین دهانه‌هایی در ماه بسیار فراوانند که کار حفاری آن‌ها نیز توسط شهاب‌سنگ‌های برخوردی به رایگان انجام شده است. به این ترتیب که با ایجاد نوعی از شبکه‌ای پرتعداد از سیم‌ها و حل مسئله‌ی مهارشان در لبه‌های دهانه بجای استفاده از برج‌های نگهدارنده‌ی سنگین و پرهزینه تنها با استفاده از چند پنل و
سکو به سادگی امکان‌پذیر خواهد بود. ساخت تلسکوپ‌های رادیویی با این روش در ماه و یا در حتی زمین صرفه‌جویی درخور توجهی در هزینه‌ی ساخت به دنبال خواهد داشت.
بر خلاف تصور کار ساخت این رادیوتلسکوپ غول‌پیکر به فضانوردان متکی نیست. بنا بر آن است تا یک ماه‌نورد ساده مانند آنچه ناسا در گذشته ساخته بود کار را انجام دهد. و یا حتی شاید از مریخ‌نورد همه‌کاره‌ی جدید ناسا به نام «DuAxel» که اکنون در فاز آزمایشی بسر می‌برد برای پیمایش دیوارهای دهانه و سیم‌کشی استفاده شود. به هر جهت بدون شک با بکارگیری ربات بجای انسان می‌توان هزینه‌ی ماموریت را تا اندازه‌ی زیادی کاهش داد. همچنین تیم تحقیقاتی در تلاش است تا نسل جدیدی از سیم‌های مورد نیاز رادیوتلسکوپ را بسازد.
در چندسال اخیر ناسا بطور جدی از طرح «فرانک دریک» حمایت کرده و با اختصاص بودجه‌ای برای پیشبرد مراحل تحقیقاتی‌اش طرح را از حاشیه به متن آورده است.