امیر شاهچراغیان
گذرها از جمله جذاب ترین پدیده های نجومی هستند که عکاسی و رصد آنها یکی از بهترین تجربیات هر عکاس یا منجمی است و از آنجا که تنها دو سیاره ی داخلی عطارد و زهره نسبت به زمین وجود دارد، شانس گذر این سیارات هر چند سال یکبار رخ میدهد.
از آنجا که برای دیدن گذر سیاره ی زهره از روبروی خورشید ۹۸ سال زمان لازم است، قطعا امیدی به دیدن آن نخواهیم داشت اما هنوز فرصت کافی برای رصد گذر سیاره ی عطارد از روبروی خورشید وجود دارد و میتوان از دیدن آن لذت برد.۲۰ آبان ماه ۱۳۹۸ یعنی کمتر از یک هفته ی دیگر شاهد این گذر جذاب خواهیم بود که در ادامه به بررسی مفصل تر آن میپردازم.
۳۸۸ سال از اولین باری که کپلر گذر سیاره ی عطارد از روبروی خورشید را به نظاره نشست میگذرد و این پدیده همچنان از زیباترین گذرهاست به خصوص وقتی که گذر سیاره ی زهره سالهای سال با ما فاصله دارد.
اما همین عطارد هم در هر قرن تنها ۱۳ بار از روبروی خورشید عبور میکند یعنی به طور میانگین هر ۷.۵ سال یکبار.
اگر به نجوم کروی نگاهی بیاندازیم، میبینیم که صفحه ی مداری سیاره ی عطارد با صفحه ی مداری زمین اندکی زاویه میسازد که همین اندک زاویه در کنار اختلاف سرعت مداری زمین و عطارد، باعث نادر شدن این پدیده میشود و بنابراین هر سال نمیتوانیم شاهد این پدیده باشیم.
این زاویه ی صفحه ی عطارد با صفحه ی دایره البروج ۷ درجه است و به زبان ساده تر،تنها مواقعی میتوانیم از زمین شاهد گذر سیاره ی عطارد از روبروی خورشید باشیم که هر سه جرم زمین، عطارد و خورشید در یک خط واقع شوند که ۲۰ آبان ماه ۱۳۹۸ یکی از همین روزهاست.
نکته ای که گفتنش در اینجا خالی از لطف نیست، آن است که اگر این گذر را از دست بدهید باید تا سال ۱۴۱۱ یعنی تا ۱۳ سال دیگر صبر کنید. بنابراین این روزها بهترین موقع برای برنامه ریزی ثبت این گذر است. پس از سال ۱۴۱۱ سیاره ی عطارد در سال های ۱۴۱۸ و ۱۴۲۸ از روبروی ستاره ی منظومه ی شمسی عبور میکند. گذر سیاره ی عطارد در نواحی زرد رنگ شکل زیر به صورت کامل یعنی از ابتدای گذر تا انتهای گذر قابل مشاهده است. این در حالی است که در نواحی که با زرد کم رنگ تر مشخص شده اند، تنها بخش هایی از گذر قابل مشاهده است که ایران نیز در این نواحی واقع شده.گذر سیاره ی عطارد در ایران و در ساعت ۱۶:۰۴ روز دوشنبه ۲۰ آبان ماه آغاز خواهد شد و تا ساعت ۲۱:۳۴ ادامه خواهد داشت اما با توجه به غروب آفتاب در ساعت ۱۷:۱، ساکنین ایران تنها ۵۵ دقیقه برای دیدن این پدیده فرصت دارند.
همان طور که در شکل زیر مشخص است، سیاره ی عطارد از نزدیکی مرکز خورشید عبور خواهد کرد و فاصله ی مرکز عطارد تا مرکز خورشید تنها ۷۶ ثانیه ی قوسی است.
حالا سوال اینجاست که برای رصد این پدیده آيا میتوان به چشم غیر مسلح اکتفا کرد؟؟
جواب به طور قطع خیر است.
از طرفی ابعاد سیاره ی عطارد تنها ۱۰ ثانیه ی قوسی است در حالی که توان تفکیک چشم انسان ۱ دقیقه ی قوسی است و از آنجا که ابعاد این سیاره از توان تفکیک چشم انسان کمتر است، قادر به دیدن آن با چشم غیر مسلح نیستیم.
از طرفی خورشید در یک طرف این رصد قرار گرفته که به تنهایی میتواند باعث آسیبهای جبران ناپذیری به سلامت چشم انسان شود اگر که ملاحظات لازم برای رصد گذر رعایت نشود.
شاید در نگاه اول زمان شروع گذر در ایران و مدت زمان این گذر ناامید کننده به نظر برسه اما از آنجا که خورشید در میانه ی گذر عطارد در افق غربی ناظر قرار میگیرد و رفته رفته به خط افق نزدیک تر میشود، میتوان برای ثبت خورشید به همراه یک سوژه ی زمینی برنامه ریزی کرد و این گذر را در حالی که خورشید در حال غروب است، ثبت کرد.
حال به سراغ روش های عکاسی از این پدیده ی جذاب خواهیم رفت.
شاید عکاسی از سوژه های کوچکی مثل گذر سیاره ی عطارد از روبروی خورشید تنها سوژه های نجومی باشند که بهتر است شما از یک دوربین Crop Sensor به جای یک دوربین فول فریم استفاده چرا که با استفاده از یک دوربین کراپسنسور بزرگنمایی بیشتری در مقایسه با یک دوربین فول فریم به دست خواهید آورد.
برای مثال اگر از یک دوربین فول فریم با استفاده از یک تلسکوپ با فاصله ی کانونی ۱۰۰۰ میلی متر استفاده میکنید تصویری را به دست خواهید آورد که میتوان با یک دوربین کراپسنسور با نسبت اندازه ی سنسور ۱.۶ و لنز ۶۰۰ میلی متر به دست آورد.
نکته ی مهم در رابطه با عکاسی از گذر عطارد که قبلا هم به آن اشاره شد کوچک بودن سیاره ی عطارد در مقایسه با خورشید است و به این دلیل به فکر استفاده از لنزها یا تلسکوپ هایی با فاصله ی کانونی بالا مثلا ۱۰۰۰ میلیمتر باشید تا بتوانید جزییات قابل قبولی را از گذر عطارد بر چهره ی خورشید ثبت کنید.