اختفای ماه و سیاره زهره
سالی که نکوست از بهارش پیداست.
در نیمروز چهارشنبه 18 فروردین ماه 1395 ، اختفای ماه و سیاره زهره، پرنور ترین اجرام آسمان بعد از خورشید، رخ خواهد داد. پدیده زیبایی که برای مشاهده بعدی آن تا 14 آذر ماه 1402 منتظر ماند. اختفاها از جمله سوژه های رصدی مناسب برای رصدگرها هستند که از لحاظ زیبایی و علمی با اهمیت هستند.
اختفا چیست؟
اختفا زمانی رخ می دهد که از دید رصدگر، جرم آسمانی با اندازه ظاهری بزرگتر از مقابل جرم با اندازه ظاهری کوچکتر عبور کند و آن را برای لحظاتی از دید ناظر پنهان کنددر اختفای ماه و زهره که در 18 فروردین ماه امسال نظاره گر آن هستیم نیز ماه با اندازه ظاهری بزرگتر نسبت به سیاره زهره، برای دقایقی از مقابل سیاره زهره عبور می کند و آن را از دید زمینیان مخفی می کند.
چطور اختفا را رصد کنیم؟
اگر چشمان تیزبینی داشته باشید می‌توانید هلال ماه و سیاره زهره را دقایقی قبل از طلوع خوشید و همزمان با طلوع مشاهده در آسمان مشاهده کرد؛ اما برای انجام رصدی دقیق و ارزشمند این کافی نیست. با توجه به اینکه اختفا در روز اتفاق می‌افتد (حدود ساعت 12:40 به وقت تهران) برای تعیین زمان دقیق شروع و پایان اختفا نیاز به استفاده از یک ابزار رصدی است.
مهمترین کاری که در رصد اختفا پس از رویت جرم رصد شونده انجام می‌شود، زمانسنجی آن است. زمان ثبت‌شده باید بر اساس ساعت جهانی باشد. در زمانسنجی اختفا، تنها اندازه‌گیری مدت‌زمان اختفای دو جرم موردنظر نیست بلکه ثبت دقیق زمان شروع اختفا و پایان آن مورد نظر است.
چون قطر ظاهری سیاره زهره بزرگتر از قطر ستارگان است اختفا بصورت لحظه ایی اتفاق نمی افتد یعنی همانند گذر زهره از مقابل خورشید چهار برخورد برای این اختفا پیش بینی می شود. ولی برخلاف گذر که جرم سیاره زهره پس از برخورد دوم قابل مشاهده است در اختفا پس از برخورد دوم سیاره قابل مشاهده نیست تا برخورد سوم اتفاق بیوفتد.
پس مهمترین فعالیت رصدگران که به دنبال کارعلمی این اختفا هستند زمانسنجی چهار برخورد این اختفا است که با زمانسجی دقیق آن می توان قطر سیاره زهره و با زمانسنجی طول مدت اختفا در مکان هایی که اختفا از استوای ماه اتفاق می افتد قطر استوای ماه را بدست آورد، همچنین در شهرهایی از کشور ایران این شانس وجود دارد که این اختفا بصورت خراشان دیده شود که رصد اختفای خراشان علاوه بر زیبایی هایی که دارد می توان با زمانسنجی دقیق عوراض لبه ایی ماه را نیز ترسیم و بدست آورد.
با توجه به متمایل بودن مدار ماه نسبت به محور زمین و حرکت کشیده‌ی مداری ماه به دور زمین، که باعث می‌شود حرکت ظاهری ماه در طول دایره‌البروج در طی سال ثابت نباشد همانطور که گفته شد اختفای بعدی ماه و زهره حدود هفت سال دیگر اتفاق خواهد افتاد و در طول این هفت سال تمام سیارات منظومه خورشیدی با ماه اختفا خواهند داشت .
نحوه زمانسنجی
زمان سنجی معرف به روش دزفول
مراحل زمانسنجی رویداد:
مرحله اول بدست آوردن زمان دقیق هماهنگ شده جهانی (UTC) از طریق اینترنت http://Time.is برای به حداقل رساندن میزان خطا یک ساعت قبل از رویداد مجددا زمان را با زمان جهانی چک میکنیم. (ضمن اینکه از قبل میزان خطای لپ تاپ و کرنومتر مورد استفاده را چک میکنیم).
مرحله دوم رصدگر رویداد در هنگام مشاهده رخداد اختفا عدد یک را گفته و دستیار بلافاصله کرنومتر را روشن میکند.
مرحله سوم(گرفتن زمان مبنا)؛ مدت زمانی بعد از وقوع رویداد(حدودا 1 دقیقه ،ترجیحا یک زمان کامل مثلا وقتی ثانیه شمار ساعت لپ تاب عدد60(00) را نشان داد ) کرنومتر رااز شمارش نگه می دارم و زمان را ثبت میکنیم، دقیقا زمانی را که کرنومتر را متوقف کرده ایم به عنوان زمان مبنا در نظر گرفته و یادداشت میکنیم.
(زمانی که کرنومتر را نگه داشته ایم برابر با زمانی که ساعت لپ تاپ به عنوان زمان مبنا در نظر گرفته شده است.این زمان را ثبت میکنیم).
در مرحله چهارم زمان ثبت شده ی کرنومتر را از زمان مبنای گرفته شده کم میکنیم و به این صورت زمان دقیق رویداد اختفای مورد نظر به زمان جهانی (UTC) بدست می آید.
میزان خطای لپ تاپ تصحیح شده است.
زمان مبنا - زمان کرنومتر ثبت شده = زمان محاسبه شده
زمان کرنومتر ثبت شده: 00:00:47.90
زمان مبنا: 16:25:00.00
زمان محاسبه شده: 16:24:12.10
همچنین برای گوشی همراه نیز می‌توان نرم‌افزارهای زمانسنجی از جمله Atomic Clock ، Smart Time Sync TZ data و C4Timekeeper-Lite را نام برد. توجه داشته باشید که این نرم‌افزارها به کمک اینترنت یا GPs، ساعت گوشی را با ساعت جهانی هماهنگ می‌کنند و خطای آن را نمایش می‌دهند. پس حتماً از اتصال کامل به اینترنت پرسرعت اطمینان حاصل کنید.
فاز ماه در زمان اختفا 2 درصد است و هلال آخر ماه قمری هست
جدایی زاویه‌ای بین خورسید و ماه در هنگام اختفا 16 درجه است.
قدر سیاره زهره در زمان اختفا 3.8- خواهد بود.
اختلاف زمان رصدی با توجه به پیش بینی های صورت گرفته 19.5± ثانیه خواهد بود.
نکات رصدی:
به نظر می رسد حداقل اپتیک مورد نیاز برای این رصد، تلسکوپ 6 اینچ باشد اما می توان این پدیده را با دوربین دوچشمی نیز تست کرد.
با توجه به اینکه این اختفا در روز روی می‌دهد، لازم است نکات ایمنی در رصد روز را حتماً رعایت کنید.
از نگاه کردن مستقیم به خورشید با تلسکوپ جدا خوداری کنید.
باشگاه اختفا و گرفت ایران رصدی شیرین همراه با کسب دستاوردهای جدید نجومی برای تمام رصدگران آرزو دارد.
ایمیل دبیر باشگاه اختفا و گرفت ایران جهت راهنمایی و ارسال گزارشات: hojat.hekmat@gmail.com
شماره تماس دبیر باشگاه اختفا و گرفت جهت هماهنگی‌های لازم (آقای حکمت زاده)09364206300 :
برای اطلاع از زمان اختفا در شهرهای کشور و همچنین فرم ثبت اطلاعات رصد به لینک زیر مراجعه کنید.
http://goo.gl/ytj5pz